8η Μάρτη: Ημέρα της «γυναίκας» χωρίς αστερίσκο

8η Μάρτη: Ημέρα της «γυναίκας» χωρίς αστερίσκο

Έλλη Βουγιούκα, μέλος της ομάδας Dissensus Gender

Πριν οποιοδήποτε σχολιασμό και συζήτηση, αξίζει να αναφερθώ στην ομάδα χάριν της οποίας βρέθηκα σε αυτό τον κύκλο συζήτησης μια τέτοια ημέρα, την ερευνητική ομάδα Dissensus Gender. Η ομάδα αυτή αποτελεί υπο-ομάδα της ερευνητικής ομάδας Dissensus, και μαζί με τα υπόλοιπα μέλη [Ανδρομάχη Κουτσουλέντη, Ηρώ Τσαρμποπούλου Φωκιανού, Άννα Μπιρμπιλοπούλου και Ευαγγελία Ψαρά], κατά το διάστημα 2019-2021 μελετήσαμε την κανονικοποίηση του ακροδεξιού λόγου στην Ελλάδα από τη σκοπιά του φύλου (2021). Η Dissensus Gender ως υποομάδα με επικέντρωση σε ζητήματα φύλου, ασχολήθηκε κυρίως με τα φαινόμενα του φεμοεθνικισμού και ομοεθνικισμού στην Ελλάδα, αλλά επίσης και με την ιστορία του ΛΟΑΤΚΙ και φεμινιστικού κινήματος στην Ελλάδα και τον «κυρίαρχο» και θεσμικό φεμινιστικό λόγο μεταξύ άλλων. Ενώ από το 2021 και μετά, προχωρήσαμε και σε άλλες δράσεις και συνεργασίες, όπως την σειρά podcast και τη λέσχη ανάγνωσης που πραγματοποιήσαμε σε συνεργασία την Αριάδνη Χριστοπούλου.

Η ημέρα της γυναίκας (- *)

Μετά την σύντομη αυτή περιγραφή λοιπόν μπορώ να αναφερθώ στο θέμα της ημέρας. Η 8^η Μάρτη σημασιοδοτείται ως μέρα αναγνώρισης των «γυναικείων»¹ δικαιωμάτων, αλλά εναλλακτικά και ως μια αναγνώριση της βελτιωμένης υποτιθέμενης θέσης της γυναίκας σε έναν σύγχρονο κόσμο. Τα λουλούδια που προσφέρονται, οι ευχές κτλ. λειτουργούν ακριβώς ως μια τέτοιου είδους πράξη επιβεβαίωσης αυτής της θέσης, ενώ ταυτόχρονα υποδόρια υπονοείται ότι οι φεμινισμοί δεν είναι πια απαραίτητοι. Η συζήτηση γύρω από τη γυναίκα του αφηγήματος αυτού ωστόσο στρέφεται γύρω από μια εννοιολόγηση της γυναικείας ταυτότητας που συνδέεται σε μεγάλο βαθμό με το δεύτερο κύμα και –ίσως σε ακόμα μεγαλύτερο βαθμό– με μια terf θεώρηση του φύλου, αφού η γυναίκα που αναπαράγεται από τον ηγεμονικό λόγο και εορτάζεται είναι πάντα cis, συγκεκριμένη και αποκλείουσα.

Πόσο συνδεδεμένη είναι αυτή η μέρα με ουσιοκρατική θεώρηση της γυναικείας ταυτότητας;

Ένα παράδειγμα αυτής της μονοδιάστατης και δυαδικής απόδοσης της γυναικείας ταυτότητας αποτελεί το δημοσίευμα για την 8η Μάρτη πριν δύο έτη. Το 2021 δημοσιεύτηκε άρθρο στα Νέα όπου ο πρωθυπουργός της Ελλάδας, μαζί με άλλους εννέα ηγέτες ευρωπαϊκών χωρών, μίλησαν για την ημέρα της γυναίκας. Συνοπτικά αναφέρω ότι οι ηγέτες αυτοί έκαναν λόγο για την γυναίκα ως θύμα της υγειονομικής κρίσης της εποχής, της πανδημίας του Covid-19. Η «γυναίκα» εδώ αναγνωρίζεται ως το άτομο που υφίσταται τις μεγαλύτερες πιέσεις και αδικίες αναφορικά με τη φροντίδα μέσα στην οικογένεια αλλά και την ανεργία. Αναφέροντας τη «γυναίκα» ως την ατομικότητα που χρειάζεται στήριξη, το άρθρο αυτό καταλήγει στο ότι οι πολιτικές ενδυνάμωσης των γυναικών μπορούν να ενδυναμώσουν «όχι μόνο τις γυναίκες αλλά και τους άνδρες», αναγνωρίζοντας αποκλειστικά αυτές τις δύο υποκειμενικότητες ως (ενεργά) πολιτικά υποκείμενα.

Ένα δεύτερο παράδειγμα αποτελεί η σύνδεση της 8ης Μάρτη με την αναπαραγωγική αξία των γυναικών. Πιο συγκεκριμένα, η ημέρα της γυναίκας μέσα από μια περισσότερο ανθρωπολογική προσέγγιση –σίγουρα όχι μόνο στην ελληνική επαρχία του 21ου αιώνα– λειτουργεί μερικώς και ως μέρος ενός διαβατήριου τελετουργικού μύησης. Νωρίτερα αναφέρθηκα στις ευχές και τα λουλούδια που ανταλλάσσονται και προσφέρονται με αφορμή την ημέρα, δεν ανέφερα ωστόσο και μια προσωπική μου ανάμνηση από την πρώτη φορά που έλαβα και εγώ η ίδια κάποιου τέτοιου είδους ευχή. Οι ευχές, δεν αφορούν μόνο cis γυναίκες, αλλά πιο συγκεκριμένα cis αναπαραγωγικά ενεργές γυναίκες μια και αρχίζουν δειλά-δειλά να δέχονται ευχές και κορίτσια κατά την εφηβεία. Συχνά τα «Χρόνια πολλά» που λέγονται με αφορμή την ημέρα της «γυναίκας» επιβεβαιώνουν στα νέα κορίτσια την ένταξη τους σε αυτή τη νέα ενήλικη κατηγορία. Και λειτουργούν ως αναγκαστικό καλούπωμα της μέχρι τώρα ταυτότητάς τους, σε αυτή της «γυναίκας». Επομένως η cis γυναικεία ταυτότητα είναι εκείνη που επιβεβαιώνεται ως τέτοια ένεκα της ημέρας της 8ης Μάρτη, πράξη που αναγκαστικά συμπεριλαμβάνει τις υποκειμενικότητες που αναφέρθηκαν και ταυτόχρονα αποκλείει τόσες άλλες.

Μέσα από αυτή την έρευνα και συζητώντας με φεμινιστικές συλλογικότητες και ομάδες, είχαμε την δυνατότητα να δούμε ένα μέρος του mainstream φεμινιστικού λόγου στην Ελλάδα που ακόμα αφορά συγκεκριμένες διεκδικήσεις και βασίζεται σε αυτό που θα λέγαμε δευτεροκυματικό λόγο. Στα πλαίσια της έρευνας, προκαλέσαμε ακούσια κάποια συνεντευξιαζόμενα άτομα με την ερώτηση σχετικά με τη συμπόρευση του φεμινιστικού κινήματος στην Ελλάδα σήμερα με το ΛΟΑΤΚΙ. Σε αυτό το σημείο, ερωτήθηκα προσωπικά γιατί έχει τόση αξία για μένα αυτή η συμπόρευση. Για το άτομο που μου απηύθυνε τη συγκεκριμένη ερώτηση, ο φεμινισμός δεν είχε απαραίτητα κάποια σχέση με το ΛΟΑΤΚΙ κίνημα ή τον κουίρ χώρο ενδεχομένως. Στην ερώτηση που μου έθεσε δεν απάντησα για λόγους δεοντολογίας. Αυτό που θέτω μερικώς ως απάντηση σε αυτό το ερώτημα ωστόσο και –ας μου επιτραπεί– ως τοποθέτηση σχετικά, είναι ότι δεν γίνεται πια να μιλάμε για έναν φεμινισμό που αποκλείει και ταυτόχρονα παλεύει για μια συγκεκριμένη, οριοθετημένη, στραπατσαρισμένη πλην υποτιθέμενη γυναικεία ταυτότητα. Πέραν φυσικά της κινηματικής συμπερίληψης και μη-ουσιοκρατικών κατηγοριών, ακόμα μεγαλύτερη αξία έχει και μια ακόμα πιο βαθιά κριτική στον κυρίαρχο φεμινιστικό λόγο σήμερα. Ένας φεμινισμός που βασίζεται σε ουσιοκρατικές και δυαδικές θεωρήσεις του φύλου χωρίς να προχωρά σε μια πραγματική αποδόμηση αυτού, δεν μπορεί είναι πραγματικά απελευθερωτικός. Και αυτό διότι δεν αμφισβητεί τα καλούπια του φύλου που προκαλούν εξαρχής τα προβλήματα που διατείνεται ότι θέλει να λύσει.

Κεντρικό σημείο σύγκρουσης φεμινιστικών λόγων είναι το ζήτημα της γυναικείας ταυτότητας. Όπου για κάποιους φεμινισμούς είναι σημαντικό η κατηγορία «γυναίκα» και να υπάρχει, και να είναι οριοθετημένη (cis). Ως αποτέλεσμα, η ίδια η κατηγορία που «εορτάζεται» στις 8 του Μάρτη είναι de facto συγκεκριμένη, cis, και αποκλείουσα. Ανταποκρινόμενες λοιπόν σε αυτόν τον φεμινιστικό λόγο, οι υποκειμενικότητες που υπάρχουν μέσα σε αυτό το αφήγημα έχουν την υποτιθέμενα ίδια «γυναικεία» ταυτότητα που τις ενώνει και αντίστοιχα ένα κοινό «γυναικείο» βίωμα. Το αφήγημα που αναφέρω και που αφορά το δεύτερο κύμα, αποκλείει μεταξύ άλλων τα τρανς άτομα, αλλά και άλλες ατομικότητες και ταυτότητες, ενώ δεν αφήνει χώρο για ανοιχτές και διαθεματικές ταυτότητες, ούτε και σε εναλλακτικές αναγνώσεις της ημέρας αυτής. Γεγονός που κατ’ εμέ θα πρέπει να μας ωθεί σε αυτές τις εναλλακτικές αναγνώσεις με ακόμα μεγαλύτερη ένταση. Μετά το τρίτο φεμινιστικό κύμα μπορούμε να μιλήσουμε πια για αποδομημένες ταυτότητες, ή ακόμα πιο συγκεκριμένα για τους τρόπους με τους οποίους η διαθεματικότητα επιδεικνύει το ποσό αποδομημένες και πλουραλιστικές είναι οι ταυτότητες. Και ενώ οι διεκδικήσεις του δεύτερου κύματος είχαν την ιστορική και συμβολική τους αξία, ένας φεμινισμός που αντιλαμβάνεται την «γυναίκεια» ταυτότητα με στενούς και αποκλειστικούς όρους, προσωπικά –ας μου επιτραπεί ξανά η προσωπική τοποθέτηση-–ούτε με συμπεριλαμβάνει, ούτε με καλύπτει.

Η 8η Μάρτη έχει σίγουρα και συμβολική και ιστορική σημασία, δεν υπονοώ να σταματήσει να αναγνωρίζεται ή ότι οι κινητοποιήσεις στα πλαίσια αυτής της ημέρας δεν έχουν αξία λόγω αυτής της κριτικής. Υπάρχει όμως ανάγκη να προχωρήσουμε πέρα από τον εορτασμό μιας «γυναίκας» που βασίζεται σε ένα ουσιοκρατικό, ετεροκανονικό πρότυπο και δέχεται λουλούδια. Και έχει αντίστοιχη σημασία στους αγώνες και στις πορείες να μπορεί να συμπεριληφθεί κάθε θηλυκότητα/υποκειμενικότητα. Ο φεμινισμός –τόσο σε διεθνές επίπεδο όσο και στην Ελλάδα– δεν είναι σε καμία περίπτωση ούτε ένας, ούτε ενιαίος. Ωστόσο και καθότι το πλαίσιο της ημερίδας μου επιτρέπει και μια προσωπική τοποθέτηση, ως cis κουίρ ερευνήτρια έχω ανάγκη από έναν φεμινισμό που συμπεριλαμβάνει και συμπορεύεται. Έναν φεμινισμό που την ημέρα της γυναίκας στο «γυναίκα» θα βάζει αστερίσκο και θα χαιρετάει στην πορεία όποια υποκειμενικότητα θέλει να βρίσκεται εκεί.

Σημειώσεις

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Βουγιούκα, Ε., Κουτσουλέντη, Α., Μπιρμπιλοπούλου, Α., Τσαμπαροπούλου- Φωκιανού, Η. & Ψαρά, Ε. (2021). Ομοεθνικισμός και φεμοεθνικισμός στην Ελλάδα: Η δεξιοποιήση των έμφυλων πολιτικών ταυτότητας. Στο Ρόζα Βασιλάκη & Γιώργος Σουβλής (επιμ.) Η Κανονικοποιήση του ακροδεξιού λόγου στην Ελλάδα, Φύλο, ΜΜΕ, Ένοπλες Δυνάμεις, Εκκλησία, σελ. 33- 71, Αθήνα: Ίδρυμα Ρόζα Λούξεμπουργκ.

Έθνος newroom. (2021, 8 Μαρτίου). Παγκόσμιο Ημέρα της Γυναίκας: Κοινό μήνυμα Μητσοτάκη-Ευρωπαίων Ηγετών. https://www.ethnos.gr/Politics/article/148869/pagkosmiahmeragynaikaskoinomhnymamhtsotakheyropaionhgeton