Πολιτειότητα και χώρος

Πολιτειότητα και χώρος¹

Σοφία Ντώνα

Η Aileen Moreton-Robinson, Αβορίγινας, ακαδημαϊκός και ακτιβίστρια για τα δικαιώματα των ιθαγενών στην Αυστραλία, αναφέρει σαν παράδειγμα την αφήγηση του Captain Cook για τους ανθρώπους που συνάντησε για πρώτη φορά στη σημερινή Αυστραλία: «οι ιθαγενείς της Αυστραλίας δεν είχαν καμία μορφή κατοχής γης επειδή ήταν απολίτιστοι, πράγμα που σήμαινε ότι η γη δεν ανήκε σε κανέναν και ήταν διαθέσιμη για κατοχή σύμφωνα με το νομικό πλαίσιο της terra nullius, της κενής γης. Το νομικό πλαίσιο της «κενής γης», που κυριαρχούσε στην Αυστραλία έως το 1992, είναι μια φανερή μαρτυρία για την καθιέρωση όχι μόνο της διαφοράς αλλά και της παρουσίας, καθορίζοντας τους όρους ακόμη και της ορατότητας. Τέτοιες μορφές κατηγοριοποίησης σε σχέση με την αναγνώριση και τη μη αναγνώριση είναι βαθιά ριζωμένες σε φιλοσοφικές ιστορικές μορφές σε σχέση με το βλέπω και το αναγνωρίζω.

Στο βίντεο MOUNTAINS COME FIRST που πραγματοποίησα το 2019, o Juhtxin Kapaj σκάβει με ένα φτυάρι σε μια αμμουδιά και, μεταφέροντας την άμμο που αφαιρεί, κατασκευάζει σιγά σιγά τα βουνά που πέρασε κατά τη μετανάστευσή του από την Αλβανία στην Ελλάδα το ’90. Καθώς αφαιρεί την άμμο, δημιουργεί μια τρύπα μέσα στην οποία εξαφανίζεται. Στο βίντεο, ο Kapaj αφηγείται την ιστορία της μετανάστευσής του περιγράφοντας το πέρασμα των βουνών, την παραμονή του στην Κέρκυρα και μετά στην Αθήνα. Περιγράφει τη διαδικασία αλλαγής του ονόματος του από Juhtxin Kapaj σε Γιώργο Πρίφτη όταν αγοράζει το διαβατήριο που του πουλάει ένας Έλληνας για 60.000 δραχμές. Στην Αθήνα, και ενώ τον έχουν πάρει να δουλέψει στη Φίνος φιλμς για να προετοιμάζει τα αρνητικά για τις πρώτες προβολές ταινιών, ο σκηνοθέτης Νίκος Παναγιωτόπουλος του ζητάει να ντουμπλάρει με τη φωνή του έναν Aλβανό μετανάστη στην ταινία Αυτή η νύχτα μένει. O Kapaj, στην ελληνική αυτή ταινία, αναπαριστά με τη φωνή του την ίδια τη συνθήκη του περάσματος που βίωσε. Ενώ σκάβει, ο Kapaj βυθίζεται στο αρνητικό της τοπογραφίας της μνήμης του καθώς την ανακατασκευάζει. Ενώ εξαφανίζεται σιγά σιγά η αφήγησή του γίνεται αποσπασματική καθώς σχηματίζει την κορυφογραμμή, τις χαράδρες, το ποτάμι, τα φαράγγια.

Η συγγραφέας και ακτιβίστρια Alexis Pauline Gumbs στο βιβλίο της Undrowned: Black Feminist Lessons from Marine Mammals γράφει για τον τρόπο με τον οποίο πολλά όντα μπορούν να παραμείνουν αόρατα στη θάλασσα. Παραμένοντας άγνωστα και χωρίς να έχουν κατηγοριοποιηθεί από τον άνθρωπο, ορισμένα πλάσματα του ωκεανού έχουν ουσιαστικά αποφύγει τη σύλληψη. Η εικαστικός Dominique White, η οποία δουλεύει με υδάτινους θρύλους και ναυάγια ως απόπειρες καταστροφής της δομής της υδραρχίας, μιλώντας για την έκθεσή της ((Under)studies in Non–Description στο DEO projects στη Χίο, αναφέρει την Gumbs και προσθέτει με τη σειρά της, πως την ενδιαφέρει να απορρίψει τον άνθρωπο ως κατηγορία συνολικά, έτσι ώστε με αυτόν τον τρόπο δεν θα κατηγοριοποιείται πλέον ως περιθωριοποιημένη εφόσον δεν υπάρχει πια.  

Αν μείνουμε ανεξερεύνητα και άρα αθέατα και άρα έξω από κατηγοριοποιήσεις, μπορεί αυτό να βοηθήσει στο να μη μας συλλάβουν;

Ποιοι είναι αυτοί οι χώροι της πόλης που μπορούμε να είμαστε αόρατα η ορατά; Ποιες είναι οι δικές μας μαγικές πρακτικές να εμφανιζόμαστε και να εξαφανιζόμαστε; Ποια είναι τα δικά μας περάσματα από την ιθαγένεια στην πολιτειότητα;

Πόσο μπορείς να σταθείς στην πόλη χωρίς να σε συλλάβουν;

Η ομάδα εικαστικών Tentative collective στο Καράτσι οργανώνει δράσεις διάρκειας ακριβώς 20 λεπτών στην πόλη: αυτός είναι ο χρόνος που έχει υπολογίσει ότι χρειάζεται η αστυνομία για να έρθει.

Πόσο γρήγορα πρέπει να διασχίσεις μια λεωφόρο για να μη σε πιάσουν;

Η ταινία Πικροδάφνες της Πάολας Ρεβενιώτη μιλάει για τη φύτευση αυτή που χώριζε τη Συγγρού στα δύο, εκεί όπου κρυβόντουσαν oι τρανς όταν τις κυνηγούσαν οι μπάτσοι. «Οι πικροδάφνες», λέει η Πάολα, «είναι ένα φυτό το οποίο είναι όμορφο αλλά είναι τοξικό. Αν το ενοχλήσεις γίνεται τοξικό: περιέχει μια ουσία που ονομάζεται νηριίνη και έχει ως στόχο να προστατεύσει το φυτό από τις επιθέσεις ζώων».

Πού μπορείς να κρυφτείς στην πόλη χωρίς να σε σκοτώσουν;

Ο πεζόδρομος της Μεσολογγίου που δολοφονήθηκε ο Γρηγορόπουλος οδηγεί σε όλους τους δρόμους της πόλης και της χώρας που καίγεται. Ο πεζόδρομος της Γλάδστωνος που δολοφονήθηκε η Zackie Oh οδηγεί στην πλατεία Ομόνοιας και στο τραγούδι της Μαντόνα «Σαν προσευχή».

Πόσο γρήγορα πρέπει να καθαρίσεις τα σκαλιά του κλιμακοστασίου της πολυκατοικίας για να μη σε τραβήξουν μέσα, σε ξυλοκοπήσουν και σε βιάσουν επί εννέα ώρες; Το κλιμακοστάσιο αυτό οδηγεί στο μπαλκόνι στον ακάλυπτο στο διαμέρισμα της διπλανής γυναίκας που τη φυγάδεψε και στην πλατεία Αγίας Αικατερίνης στα Πετράλωνα που ξεκίνησε η μαζική πορεία διαμαρτυρίας και γέμισε τους δρόμους μετά από κάλεσμα φεμινιστικών συλλογικοτήτων, αντιεξουσιαστών και κομμάτων της εξωκοινοβουλευτικής Αριστεράς.

Για πόσα λεπτά μπορείς να φιληθείς με τη σύντροφό σου στο παγκάκι ή να καθίσεις για φαγητό σε ένα εστιατόριο στο Ναύπλιο πριν συμβεί η ομοφοβική επίθεση; Το παγκάκι και η ταβέρνα οδηγούν στην οδό Ακαδημίας έξω από τη Λυρική το 2009, οπού αργά βασανιστικά ομόφυλα φιλιά 200 ατόμων αντιδρούν στην «κομμένη» σκηνή φιλιού μεταξύ αντρών στην όπερα Ρουσάλκα του Dvorzak. Οδηγούν επίσης στην κατάληψη του Εμπρός το 2011 και στις δέκα, εκατό, χιλιάδες καταλήψεις αυτή τη στιγμή σε θέατρα, δραματικές σχολές και καλλιτεχνικά σχολεία.

Το shapeshifting, ή αλλιώς η αλλαγή σχήματος, η μεταμόρφωση, είναι στη μυθολογία, τη λαογραφία και τη μυθοπλασία η ικανότητα να μεταμορφώνεται κανείς σωματικά μέσω μιας εγγενώς υπεράνθρωπης δύναμης, θεϊκής παρέμβασης, δαιμονικής χειραγώγησης, μαγείας. Ποιες είναι οι μεταμορφώσεις μας στoν χώρο της πόλης που μας αφήνουν να υπάρχουμε ανεξευρεύνητα;

Το 2019 τα δέκα «στρατιωτάκια» της υπο-κριτικής τέχνης ντύνονται και παρελαύνουν μπροστά στους επισήμους σε βηματισμό εμπνευσμένο από το silly walk των Monty Pythons. «Υπήρξαμε για λίγο στρατιωτάκια που αρχίζουν να ξεκουρδίζονται, να βραχυκυκλώνουν απέναντι στις διαταγές, τα παραγγέλματα, τα εμβατήρια. Ίσως γιατί πλέον δεν μας πείθουν οι ιδέες που ενσαρκώνονται σε όλα αυτά […] Γι’ αυτό και εμείς μπήκαμε στην παρέλαση ακαλούπωτα […] με το δικό μας silly walk και ρυθμό. Στα μάτια των επισήμων και πολλών θεατών, είδαμε την περιέργεια, την έκπληξη αλλά και την υποτίμηση. Άλλοι μας γιούχαραν, άλλοι μας πέρασαν για προβληματικά παιδιά. Αυτά ακριβώς είναι τα όρια του πατριωτισμού τους. Η πατρίδα των κανονικών, των προβλέψιμων, των άριστων.» Στο Υ.Γ. η ομάδα των δέκα κοριτσιών γράφει ότι επέλεξε τον δήμο της Νέας Φιλαδέλφειας-Νέας Χαλκηδόνας γιατί πρόκειται για μια γειτονιά χτισμένη από πρόσφυγες, τους κατεξοχήν περιττούς και απόβλητους της ελληνικής κοινωνίας και τότε και τώρα.

Ένα χρόνο μετά ,στο πρώτο Queer Liberation March στην Αθήνα το 2020, η ομάδα περιφρούρησης «Καμία ανοχή» κρατάει σκούπες και μεταμορφώνεται σε μάγισσες που φροντίζουν για τη «μη επιστροφή στην κανονικότητα». Ξεκινώντας από την πλατεία Εξαρχείων και ακολουθώντας τις Θεές του voguing Chraja και Terpsichoree και με σημαία μας την τρανς υπερηφάνεια, καταλήξαμε στην Ερμού όπου το μπλόκο της αστυνομίας προσπάθησε να κρατήσει την ανώμαλη πορεία μακριά από τον πεζόδρομο των καταστημάτων και τους καταλανωτές. Με ένα έξαλλο μαγικό χoρό η Chraja θα σπάσει τον αστυνομικό κλοιό για να περάσει η πορεία.

Ίσως να μην έχουμε δει πιο άγρια περιφρούρηση και περίφραξή δημόσιου χώρου όπως αυτή της πλατείας Εξαρχείων αυτή τη στιγμή. Η Chraja, η Terpsichoree και οι Μάγισσες θα πρέπει να βρούνε άλλα shapeshiftings για να μπορέσουν να βρεθούν μέσα στην πλατεία προστατευμένες. Ειδικά αν πραγματοποιηθεί το –χωρίς σχεδιασμό δημόσιου χώρου– μετρό, θα πρέπει να προσέξουν για να μη σκοντάφτουν με τα δωδεκάποντα στις σκάλες, τα ασανσέρ και τους αεραγωγούς που θα γεμίσουν την πλατεία.

Έξω από τη ΓΑΔΑ και μπροστά από το Σύνταγμα με δεμένα τα μάτια φωνάξαμε δυνατά ενάντια στους βιασμούς και τις γυναικοκτονίες, εμπνευσμένες από τη χιλιανή διαθεματική γυναικεία κολεκτίβα παραστατικών τεχνών Las Tesis, «Ο βιαστής είσαι εσύ». Μια από τις πιο δύσκολες μεταμορφώσεις, το να βρίσκεσαι ως θηλυκότητα στον δημόσιο χώρο με δεόμενα τα μάτια.

Δύο από τα σχόλια που ακολουθούν το βίντεο στο διαδίκτυο είναι:

@TUPAC: «Ατομική βόμβα ακριβώς στο κέντρο χρειάζεται.»

@nikostakou8437: «Ενα Carl Gustav είναι ό,τι πρέπει.»

Στην κατάληψη Παπουτσάδικο στο Χαϊδάρι η Dolly Vara, μέσα από τη συναυλία της και μαζί με το κοινό της, μεταμορφώνει το κτίριο σε δρόμο και πλατεία μαζί, κάτι ανάμεσα σε πορεία και συναυλία, όπου όλα μαζί φωνάζουν τραγουδώντας: «Μου χαλάνε το μολύβι και τη μάσκαρα τα γαμημένα (μπουμ μπουμ) δακρυγόνα». Το βίντεο κλιπ του ίδιου τραγουδιού με τίτλο «Πες στον μπάτσο bye» έχει γυριστεί πάνω σε μια αθηναϊκή ταράτσα με αφορμή την υπόθεση ξυλοδαρμού και αστυνομικής βίας κατά του σκηνοθέτη Δημήτρη Ινδαρέ και των γιων του στην ταράτσα του σπιτιού τους. Φανταστικά shapeshifting με ντολμαδάκια και αμπελόφυλλα πάνω στα σώματα από τα ηθοποιά.

Κι ενώ ξανά και ξανά τα πνεύματα της νύχτας ανεβάζουν τις κατεβασμένες πινακίδες των οδών Αλέξανδρου Γρηγορόπουλου και Zackie oh, στους τοίχους της πόλης το στένσιλ «Fuego στους φασίστες» βάζει φωτιά στον ρατσισμό που δέχτηκε η Φουρέιρα και έχουν υποστεί και υφίστανται όλα τα Αλβανά μεταναστά συμπολιτά μας.

Ανάμεσα στην ορατότητα και την αορατότητα, που χρειάζονται κάποια για να περνάνε απαρατήρητα στους δρόμους, τα MiQ* μεταναστά δεύτερης γενιάς από την Αλβανία στην Ελλάδα, οργάνωσαν στις 7 και 8 Ιανουαρίου το πρώτο τους φεστιβάλ. Όπως γράφουν: «Η συλλογικότητά μας έχει ως σκοπό, μέσω του αλβανόφωνου κινηματογράφου και της τέχνης της διασποράς, να λειτουργήσει επανορθωτικά, ως προς εμάς, και διεκδικητικά, ως προς τη θέση μας στη χώρα. Οργανώνουμε προβολές, αγκαλιές και συζητήσεις που άργησαν πολύ να έρθουν, που θέλαμε εδώ και καιρό και μόλις τώρα, αργά, για πρώτη φορά δεχόμαστε. Είμαστε εδώ για να δείξουμε τα σημεία του αλβανικού κινηματογράφου που αγαπάμε, αλλά και να εξερευνήσουμε, να αποδομήσουμε και να αναιρέσουμε την προπαγάνδα που υπέστησαν οι προηγούμενες γενιές, καθώς και τις πατριαρχικές και φοβικές αντιλήψεις που έχουν αναπτυχθεί εντός και εκτός του σινεμά. Ο υποτιτλισμός μάς αντιπροσωπεύει, γιατί το κάνουμε από πάντα, μεταφράζαμε την Ελλάδα στους γονείς μας και την Αλβανία στα φίλα μας από πάντα, γιατί ο υποτιτλισμός είναι αυτό το ανάμεσα, η γέφυρα που θέλουμε να χτίσουμε, η διαφάνεια και η προσβασιμότητα στον χώρο που μας φιλοξενεί. Είμαστε η προσπάθεια να διαβάσεις τους υπότιτλους ενώ βλέπεις μια ταινία». Ο υποτιτλισμός είναι για τα ΜιQ* ένα είδος shapeshifting, μια ικανότητα που έχουν κληρονομήσει μέσα από τα συνεχή περάσματα από τη μια χώρα στην άλλη, μια νέα γλώσσα, ενδιάμεση, που μπορούν να μεταφράζουν, να διαβάζουν και να καταλαβαίνουν μόνο αυτά.

Καθώς διάβασαν το μανιφέστο τους σε μια επιτελεστική δράση, πίσω από το κοινό κρεμόταν ένα πανό που έγραφε στα αλβανικά «MOTRA JONE NE JEMI ME TY», δηλαδή «Αδερφή μας είμαστε μαζί σου».

Επιστρέφοντας στην πόλη και αναζητώντας πλατείες για να πενθήσουμε μαζί, δεν θα βρούμε πολλές απερίφραχτες, ανοιχτές. Τα εργοτάξια ανάπλασης της πόλης θα είναι πολύ θορυβώδη, θα κάνουν άγριο θόρυβο αλλά εμείς γνωρίζουμε πολύ καλά ότι μπορούμε να τραγουδήσουμε μαζί και σιωπηλά:

«Η ζωή είναι ένα μυστήριο,
καθένα πρέπει να σταθεί μόνο του,
σε ακούω να φωνάζεις το όνομα μου
και νιώθω σαν να βρίσκομαι σπίτι μου».

Συμπολιτ@ γινόμαστε όταν συναντιόμαστε στους χώρους μας για να οργανώσουμε τρόπους κατάληψης του δημόσιου χώρου, των δρόμων και των κτιρίων, όταν μεταμορφωνόμαστε και καταλαμβάνουμε με τα σώματά μας την πόλη για όσα εκείνα δεν μπορούν να το κάνουν, επειδή έχουν συλληφθεί, επειδή έχουν χτυπηθεί, επειδή φοβούνται, για να προλάβουμε αντισυνταγματικούς νόμους και για να καταφέρουμε τελικά να ξεμπλοκάρουμε διαδικασίες ιθαγένειας με τον όρο και το σύνθημα του Queer Liberation March: μη επιστρέφοντας στην κανονικότητα.

Σημειώσεις