Σώματα με υγρασία

Σώματα με υγρασία

Αλίκη Θεοδοσίου

Σκέψεις με αφορμή τον συλλογικό τόμο Αντι-κείμενα σεξουαλικότητας: Κριτικές θεωρίες, διεπιστημονικές αναγνώσεις

Επιμέλεια τόμου: Ειρήνη Αβραμοπούλου και Πάκο Χαλκίδης
Μεταφράσεις κειμένων: Ουρανός Τσιάκαλος
Εκδόσεις: Τόπος, 2022

Θέλω να ξεκινήσω με μια φράση του Πολ Μπ. Πρεθιάδο (Paul B. Preciado), μια φράση που σκεφτόμουν συχνά διαβάζοντας τα Αντι-κείμενα σεξουαλικότητας. Είναι από ένα άλλο του κείμενο, το Είμαι το τέρας που σας μιλά (2020/2022), όπου ο Πρεθιάδο σε κάποιο σημείο λέει το εξής: «Είμαι ο αναγνώστης που το σώμα του γίνεται βιβλίο» (2020/2022, σελ. 50), και αυτή η φράση για μένα θα μπορούσε να είναι ο ορισμός της αυτοθεωρίας. «Είμαι ο αναγνώστης που το σώμα του γίνεται βιβλίο», λοιπόν, και νιώθω ότι οι συγγραφείς που διαβάζουμε στα Αντι-κείμενα σεξουαλικότητας έκαναν πράγματι τα σώματά τους βιβλία, για να τα διαβάσουν τόσο οι ίδιες και οι ίδιοι όσο και εμείς. Οι γραφές τους είναι άκρως ενσώματες, πολλές φορές είναι «κάθιδρες» (Ahmed, 2013), καθώς αναζητούν τις λέξεις για να γράψουν το σεξ τους και τις επιθυμίες τους. Και αφού ξεκίνησα μιλώντας για τη σωματικότητα της γλώσσας, θέλω να σας διαβάσω κι ένα απόσπασμα που με συγκίνησε από το τελευταίο κείμενο του τόμου, το κείμενο της Χουάνα Μαρία Ροντρίγκεζ (Juana Maria Rodriguez). Γράφει η Ροντρίγκεζ: «Η μνήμη εκρήγνυται και εκτοξεύει λέξεις και οι λέξεις, όταν αρθρώνονται σε γλώσσες που δεν είναι ποτέ ολότελα δικές μας, παρουσιάζουν έναν σωματικό χαρακτήρα». Και συνεχίζει: «Η γλώσσα του σεξ ταξιδεύει από σώμα σε σώμα, από γλώσσα σε γλώσσα. […] Είναι εύκολο να μολυνθεί» (σελ. 373).

Η Ροντρίγκεζ, βέβαια, αναφέρεται σε γλώσσες όπως τα ισπανικά και τα αγγλικά, αλλά νιώθω ότι αυτά που λέει ισχύουν και για τις γλώσσες εκείνες που εφευρίσκουμε διαρκώς, όταν προσπαθούμε να πούμε ιστορίες που έμειναν για χρόνια στην ντουλάπα και που, όταν θελήσαμε να τις αφηγηθούμε, δεν υπήρχαν διαθέσιμες λέξεις. Αυτές οι γλώσσες, που δεν είναι ποτέ ολότελα δικές μας, γι’ αυτό παρουσιάζουν σωματικό χαρακτήρα και είναι εύκολο να μολυνθούν, με κάνουν να σκεφτώ ότι, από τη στιγμή που αρχίζουμε να μιλάμε για τη σεξουαλικότητά μας ή με αφορμή τη σεξουαλικότητά μας –και να κάνουμε δηλαδή αυτοθεωρία–, δεν μιλάμε ποτέ μόνο εμείς ή μόνο για εμάς. Η γλώσσα μας είναι ήδη πυκνοκατοικημένη από τις άλλες, τα άλλα και τους άλλους μας, που την έχουν μολύνει, που μας έχουν αγγίξει. Αυτή η ιδέα της μόλυνσης με κάνει επίσης να σκεφτώ την Τζάσμπιρ Πούαρ (Jasbir Puar), η οποία στο κείμενό της στον παρόντα τόμο λέει ότι η σεξουαλικότητα είναι μεταδοτική (σελ. 192).

Ο τίτλος του βιβλίου που συζητάμε σήμερα είναι Αντι-κείμενα σεξουαλικότητας, έτσι θα σας μιλήσω λίγο ακόμα για το πώς η σεξουαλικότητα γίνεται κείμενο, πώς το προσωπικό γίνεται πολιτικό, θεωρητικό, αλλά και θεσμικό, και τι συνέπειες έχει η λογοθέτηση της σεξουαλικότητας. Αυτή η συζήτηση, βέβαια, πηγαίνει αρκετά πίσω. Ένα σημείο σταθμός της είναι η Ιστορία της σεξουαλικότητας του Μισέλ Φουκώ (Michel Foucault, 1976/2011), που την παραθέτει στο βιβλίο ο Ρόντρικ Φέργκιουσον (Roderick Ferguson). Για να μας δείξει ότι η εξουσία δεν λειτουργεί μόνο κατασταλτικά, αλλά και παραγωγικά, ο Φουκώ στήνει έναν διάλογο ανάμεσα στην εξουσία και το υποκείμενο. Η εξουσία, λοιπόν, δεν λέει στο υποκείμενο μόνο «όχι», απαγορεύεται αυτό ή το άλλο. Απευθυνόμενη στο υποκείμενο σχεδόν ερωτικά, του λέει επίσης: «Ναι, πες μου κι άλλα. Ναι, πες το αυτό. Πες το αυτό και πες κι άλλα πέρα από αυτό» (σελ. 121). Και το υποκείμενο, το οποίο συγκροτείται από αυτή την εξουσία, μιλάει επίσης με καταφάσεις. Και δεν λέει μόνο, μου αρέσει αυτό ή εκείνο, αλλά και «είμαι» αυτό. Φαίνεται, λοιπόν, ότι το ζήτημα της λογοθέτησης φέρει μια αξεδιάλυτη ένταση: από τη μία είναι η επιθυμία μας να βάλουμε σε λέξεις τις σωματικές μας συνήθειες,¹ να πούμε τις ιστορίες μας, να ανα-γνωριστούμε. Γινόμαστε κειμενικές για να βγάζουμε νόημα στις εαυτές μας και στις άλλες, γινόμαστε επίσης κειμενικές για να διεκδικήσουμε χώρο και δικαιώματα. Τι συμβαίνει, όμως, όταν ο λόγος μας, που δεν είναι ποτέ ολότελα δικός μας, γίνεται και λόγος της εξουσίας; Τι συμβαίνει όταν «αυτό που είμαστε», δηλαδή οι ταυτότητές μας, πραγμοποιούνται, σύμφωνα με τη Λετίσια Σαμπσάι (Leticia Sabsay), τι συμβαίνει όταν η διαφορά εμπορευματοποιείται, σύμφωνα με τον Ρόντρικ Φέργκιουσον; Η κριτική στις ταυτότητες αποτελεί κοινό τόπο πολλών κειμένων του βιβλίου. Και πρόκειται για μια διαθεματική κριτική, καθώς ο Ρόντρικ Φέργκιουσον συζητάει για τις ταυτότητες μαζί με την ομοκανονικότητα, η Τζάσμπιρ Πούαρ μαζί με τον ομοεθνικισμό, ενώ η Κλερ Χέμινγκς (Clare Hemmings) και η Λετίσια Σαμπσάι στα κείμενά τους κάνουν λόγο για τη φυλετικοποίηση των σεξουαλικών ταυτοτήτων. Αυτή, λοιπόν, η ένταση θα μπορούσε να συνοψιστεί ως εξής: μπορεί οι ταυτότητες να εξασφαλίζουν σε κάποιες από εμάς τη συμβολική και υλική μας επιβίωση, ωστόσο μπορεί και να μας τοποθετήσουν σε θέσεις καθηλωτικής ακινησίας κι έτσι να μην καταφέρουμε ποτέ να συναντηθούμε, ερωτικά ή πολιτικά.²

Ή, όπως λέει ο Πολ Μπ. Πρεθιάδο, η έμφυλη βεβαιότητα, δηλαδή ότι είσαι σίγουρα αυτό ή το άλλο, αγόρι ή κορίτσι, γυναίκα ή άντρας, έχει ως αποτέλεσμα «την παραγωγή μιας εσωτερικής γνώσης για τον εαυτό, μιας αίσθησης του σεξουαλικού “Εγώ” […] » (σελ. 71). Έτσι, λοιπόν, τα νεωτερικά υποκείμενα «αντιλαμβάνονται τον εαυτό τους ως οριοθετημένο χώρο και ως ιδιωτική περιουσία με έμφυλη ταυτότητα και σταθερή σεξουαλικότητα» (σελ. 72). Ευτυχώς, βέβαια, προσθέτει και τα εξής: «Είμαστε, όμως, ζωντανοί και ζωντανές: υλοποιούμε ταυτόχρονα την εξουσία του φαρμακο-πορνογραφικού συστήματος και της δυνατότητάς του να αποτυγχάνει» (σελ. 73).

Όσο, λοιπόν, η Τζάσμπιρ Πούαρ αναρωτιέται αν η απουσία εναλλακτικών είναι επαρκής λόγος για να εμμένουμε στις ταυτότητες (σελ. 193), εγώ σκέφτομαι με ανακούφιση ότι, έτσι κι αλλιώς, πολύ συχνά αποτυγχάνουμε, και ευτυχώς αποτυγχάνουμε να επιτελέσουμε πλήρως τις ταυτότητές μας, ευτυχώς παραμένουμε διστακτικές όταν καλούμαστε να απαντήσουμε στο ερώτημα ποιες ή τι είμαστε, ευτυχώς κάποιες φορές παραμένουμε αδιανόητες. Και ας θυμόμαστε ότι, έτσι κι αλλιώς, χρειαζόμαστε τις ταυτοτικές κατηγορίες λιγότερο απ’ όσο μας χρειάζονται αυτές.

Τέλος, συχνά αναρωτιέμαι αν η ιστορία της σεξουαλικότητας είναι πάντα ή είναι μόνο μια ιστορία βίας. Και αυτό εδώ το βιβλίο μου επέτρεψε να σκεφτώ ότι η ιστορία της σεξουαλικότητας είναι βέβαια και μια ιστορία επιθυμίας και μια ιστορία αγάπης, κάτι που μου φαίνεται πολιτικά πολύ σημαντικό. Και λέω να κλείσω με αυτό. Ευχαριστώ.

Σημειώσεις

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Ahmed, S. (2013, 28 Αυγούστου). Changing Hands. feministkilljoys. https://feministkilljoys.com/2013/08/28/changing-hands/

Foucault, M. (2011). Ιστορία της σεξουαλικότητας: 1. Η βούληση για γνώση (μτφρ. Τ. Μπέτζελος). Πλέθρον. (Το πρωτότυπο έργο εκδόθηκε το 1976).

Preciado, P. B. (2022). Είμαι το τέρας που σας μιλά: Αναφορά σε μια ακαδημία ψυχαναλυτών (μτφρ. Α. Μ. Ελευθερίου). Αντίποδες. (Το πρωτότυπο έργο εκδόθηκε το 2020).