Μια λιτανεία επιβίωσης

Μια λιτανεία επιβίωσης (Ευχαριστώ, Audre Lorde)

Μυρτώ Τσιλιμπουνίδη

Μου αρέσουν οι τελετουργίες. Όταν λέω τη λέξη τελετουργία αναφέρομαι σε μια τελετή που αποτελείται από μια σειρά ενεργειών οι οποίες εκτελούνται σύμφωνα με ένα προβλεπόμενο στόχο, μια από κοινού επιθυμία. Ας αρχίσουμε από την κοινή επιθυμία σήμερα: να ψηλαφίσουμε μια 8η Μαρτίου που αντιτίθεται στις καταπιέσεις μας, που μπορούμε να τη ζήσουμε μεταμορφωτικά και απελευθερωτικά.

Σας είπα ότι μου αρέσουν οι τελετουργίες, οπότε οφείλω να σας πω και τι δεν μου αρέσει. Δεν μου αρέσει να κλείνουμε στο μουσείο τις επαναστατικές πρακτικές, τα σώματα που διεκδικούν και σε ένα βαθμό καταφέρνουν να φέρουν ρήγματα και αλλαγές στην ηγεμονία αυτού του κόσμου. Δεν θέλω να μπει στο μουσείο η 8^η Μαρτίου, δεν θέλω να είναι μια μεμονωμένη μέρα που κάποιες «γυναίκες» θα πάρουν μια ανάσα από τις αναπαραγωγικές τους εργασίες μόνο για να γυρίσουν σε αυτές στις 9 Μαρτίου και κατά πάσα πιθανότητα θα τις βρουν διπλάσιες οπότε εν τέλει θα πρέπει να κάνουν ακόμα πιο πολύ δουλειά. Ακόμα και αυτή είναι μια καλή περίπτωση βέβαια.

Στις δικές μας συνθήκες ακόμα και η εργασιακή απεργία έχει γίνει πολυτέλεια. Για να απεργήσεις, υπό αυτή τη στενή έννοια, πρέπει να έχεις μόνιμη δουλειά, όχι από αυτές τις μαύρες/χωρίς ένσημα/περιορισμένου χρόνου συμβάσεις εργασίας που έχουν γίνει η κανονικότητα της γενιάς μας. Για να υπάρξεις ως κρατικό υποκείμενο που απεργεί πρέπει να έχεις έγκυρα χαρτιά: πράσινη κάρτα, ταυτότητα, διαβατήριο. Για να απεργήσεις από την αναπαραγωγική σου δουλειά πρέπει να έχεις κάποιον στον οποίο να βασιστείς ότι θα την φέρει εις πέρας. Εδώ θυμίστε μου να δώσουμε μια κονκάρδα εκτίμησης σε όλους τους συντρόφους που για κάποιες ώρες αύριο θα μαγειρέψουν, ίσως καθαρίσουν, ίσως ακόμα και να συνδεθούν με την γονεϊκότητά τους –ενώ μεθαύριο κατάκοποι θα επιστρέψουν στην επιτέλεση του προνομίου τους.

Θέλω να βγάλουμε την 8η Μάρτη από το μουσείο και να ξεκινήσουμε μια απεργία διαρκείας από την ετεροπατριαρχία και τον καπιταλισμό. Μια απεργία διαρκείας που θα μεταλλάξει ακόμα και τους τρόπους που αντιστεκόμαστε, ακόμα και ποια αναγνωρίζουμε ως αγωνιστικά υποκείμενα. Φτάνει λίγο με τις γενναίες, ηρωικές, αρρενωπές επιτελέσεις εντός και εκτός κινημάτων. Μια απεργία διαρκείας, καθημερινή, ενσώματη, συλλογική, ρηξικέλευθα απαλή. Για να το θέσω καλύτερα, δεν υπάρχει άλλη επιλογή συλλογικής επιβίωσης. Δεν υπάρχει τρόπος να καταπιέζουμε την ευχαρίστηση και να περιμένουμε μέσα από εκεί απελευθέρωση και ικανοποίηση. Και δεν υπάρχει τρόπος να ζούμε ευχαριστημένα στις συνθήκες που μας περιβάλλουν, εκτός από όταν είμαστε μαζί ενάντια σε αυτές.

Έτοιμα; Ξεκινάμε τη λιτανεία μας;

Λέει η adrienne maree brown (2017) ότι οι ακτιβιστικές τελετές που στήνει έχουν 3 στάδια:

1.     χωρισμός/separation (αφήνοντας το οικείο),

2.     μετάβαση/ transition και

3.     συλλογική επιστροφή/collective return.

Φυσικά αυτό που θα κάνω στο επόμενα λεπτά είναι μια επιλογή provocations για κάθε τελετουργικό στάδιο λόγω περιορισμένου χρόνου. Θα ήθελα όμως να δηλώσω την αφοσίωσή μου στις πολιτικές λιτανείες και θα ήθελα να ανοίξουμε ένα μικρό συλλογικό χώρο εδώ μαζί στη συζήτησή μας.

χωρισμός/(αφήνοντας το οικείο)

Το να είμαστε μόνο γυναίκες δεν αρκεί πλέον. Έχουμε ξεπεράσει την κατηγορία «γυναίκες» ως το πολιτικό υποκείμενο του φεμινισμού. H κατηγορία αυτή προκαλεί από μόνη της εξάλλου αποκλεισμούς: αφήνει εκτεθειμένες τις νταλίκες, τις τρανς θηλυκότητες, αυτές που θέλουν να φωνάζουν πολύ, τα μεταναστά χωρίς άδειες παραμονής, εκείνες που δεν κάνουν παιδιά από επιλογή, εκείνες που κάνουν και δεν γουστάρουν να επιτελέσουν μανούλα, ακούστε τώρα πώς δεν βρίσκω καν τις λέξεις να σας πω τις υπόλοιπες κατηγορίες στα ελληνικά και στην επόμενη λιτανεία ας το κάνουμε και αυτό μαζί: the lezbois, the sluts, the trans-fags. Συμπληρώστε ελεύθερα.  Πάμε να δυναμιτίσουμε το δίπολο βιολογικού και κοινωνικού φύλου ως πολιτική πρακτική. Να ακολουθήσουμε καθημερινά τον δρόμο που μας συνδέει με τόσες γενιές τρομοκρατών του φύλου (gender terrorists), «δεν γεννιέται κανείς γυναίκα αλλά γίνεται», ας συνεχίσουμε να ξεσκεπάζουμε τις εξουσιαστικές δομές, τη διαίρεση και τις ιεραρχίες μεταξύ μας. Αν δεν μπορούμε να μάθουμε ότι η διαφορά άνδρα/γυναίκας είναι πολιτιστικό προϊόν, όπως ακριβώς το δομικό σύστημα που μας καταπιέζει, ενισχύουμε το σύστημα που μας τυραννά: τα πιο προστατευμένα σύνορα στον πλανήτη είναι αυτά μεταξύ «άνδρα» και «γυναίκας». Ας τα σπάσουμε, ακόμα καλύτερα, ας τα καταργήσουμε. Όλοι παράγουν φύλο, εμείς ας παράξουμε ελευθερία. Ας επιτελέσουμε αμέτρητα φύλα, όσες και οι επιθυμίες μας. Αυτό είναι ένα κάλεσμα για επανεφεύρεση με βάση την επιθυμία, τον αγώνα με το σώμα μας μπροστά σε κάθε ολοκληρωτικό καθεστώς. Τα σώματά μας είναι δικά μας, καθώς και τα όριά τους, οι (φυλο)μεταβάσεις τους, τα χρώματα, οι ρυτίδες και η κυτταρίτιδά τους. Δεν θα έπρεπε να χρειαζόμαστε προστασία για τις αποφάσεις του σώματός μας, μεταμορφώνουμε το φύλο μας, είμαστε αυτό που θέλουμε να γίνουμε όταν μεγαλώσουμε. Μεγαλώσαμε και θέλουμε να βρούμε άλλες λέξεις να μας χωράνε, άλλα σώματα να κατοικήσουμε, άλλα φύλα να διαταράξουμε.  Είμαστε μια πραγματικότητα, δεν ζητάμε άδεια για να υπάρξουμε πια, και ξεκάθαρα έχουμε ξεπεράσει την κατηγορία «γυναίκες» ως το πολιτικό υποκείμενο του φεμινισμού.

μετάβαση/ transition

Χρησιμοποίησε η Ντιάνα στην εισαγωγή της τον όρο κοινωνική δυσφορία. Όπως και σε περιπτώσεις δυσφορίας φύλου, η μετάβαση έρχεται ως μια απάντηση στη δυσφορία και είναι μια πράξη αφοσίωσης και αγάπης.

Εδώ θα ήθελα να μην μπερδέψετε τα λόγια μου με τη θεοκρατική, τελεολογική, αριστερίστικη λογική της επανάστασης. Ξέρετε αυτής που θα έρθει μια μέρα και θα αλλάξει τον ρου της ιστορίας, τις ζωές μας, θα ρίξει τον καπιταλισμό και μετά ζήσαν αυτοί καλά και εμείς καλύτερα. Μεταβαίνω σημαίνει ξέρω πολύ καλά ότι δεν υπάρχει επιούσια γη της επανάστασης, freedom is a constant struggle (η ελευθερία είναι ένας διαρκής αγώνας) λέει η αγαπημένη Angela Davis (2016). Μεταβαίνω σημαίνει ότι σταματάω να μιλάω για ένα σπασμένο και μη λειτουργικό σύστημα και το αναγνωρίζω σε όλο το μεγαλείο της βίας του. Δεν είναι κακό το συνοριακό σύστημα της ελλάδας και έτσι έχει μετατρέψει το Aιγαίο σε υγρό νεκροταφείο. Είναι απόλυτα λειτουργικό, με άλλα λόγια επιτελεί τον σκοπό του, καθώς τα εθνικά σύνορα και η προστασία τους σημαίνουν βία, θάνατο, πόλεμο. Δεν είναι δυσλειτουργικός ο θεσμός της αστυνομίας στην ελλάδα, μια χαρά επιτελεί το μεγαλείο της καταστολής, της κακοποίησης, της βίας, της ματσίλας, της λευκής κυριαρχίας το οποίο υπηρετεί. Αυτό που προσπαθώ να σας πω στο χωριό μου το λένε abolition.  Μια τελετουργία μετάβασης περιλαμβάνει φεμινιστικό abolition, ας το πούμε για τώρα φεμινισμό της κατάργησης στα ελληνικά. Κατάργηση της αστυνομίας, των φυλακών, του κράτους, των συνόρων, του φύλου. Βασικά κατάργησης του ελέγχου και τον δομών εξουσίας.

Και η μετάβαση και η κατάργηση είναι πάνω από όλα μια πράξη αγάπης. Γιατί χρειάζονται μεγάλα αποθέματα αγάπης για να μετουσιωθεί η βία και η επιτήρηση που έχουν δεχτεί τα σώματά μας σε ένα ελευθεριακό φαντασιακό. Και χρειάζεται αφοσίωση, εμπιστοσύνη και ανοιχτότητα για να γίνει αυτό το φαντασιακό τρόπος ζωής. Όπως έλεγε η άλλη φανταστική ιέρεια της θεωρίας (και του αίσχους) η Gloria Anzaldua (1987), τίποτα δεν συμβαίνει στον πραγματικό κόσμο αν δεν συμβεί πρώτα σαν εικόνα στο κεφάλι μας.

Τον τελευταίο καιρό πολλά σώματα σε διαδικασίες μετάβασης θέλουν να πάρουν πίσω τον όρο τέρας [Paul Preciado, «είμαι το τέρας που σας μιλά» (2002), Susan Stryker «αφηγήσεις τεράτων» (2019), κτλ.] Δεν θα υπήρχε καταλληλότερη στιγμή.

Ετυμολογικά το «τέρας» προέρχεται από το λατινικό ουσιαστικό monstrum, που σημαίνει «θείο προμήνυμα». Ξεκίνησε να αναφέρεται σε ζωντανούς οργανισμούς με ανώμαλο σχήμα ή δομή, ή σε υπέροχα πλάσματα όπως η σφίγγα που αποτελούνταν από εντυπωσιακά αταίριαστα μέρη. Φυσικά οι αρχαίοι, που κάτι μου λέει δεν είχαν TERFs¹ ανάμεσά τους, θεωρούσαν την εμφάνιση τέτοιων όντων ως σημάδι κάποιου επικείμενου υπερφυσικού γεγονότος. Τα τέρατα, όπως οι άγγελοι, λειτουργούσαν ως αγγελιοφόροι και κήρυκες του εκπληκτικού. Δεν είναι βέβαια τυχαίο ότι τα τέρατα και οι άγγελοι έχουν υπάρξει κυρίως ως άφυλες απεικονίσεις. Το τέρας λοιπόν που σας μιλά έχει κάτι πολύ σημαντικό να σας πει:

«καλύτερα να μιλάμε
και να θυμόμαστε
πως έτσι κι αλλιώς δεν ήτανε να επιβιώσουμε»

(Audre Lorde, 1978)

Tο ίδιο σύστημα που μας σκοτώνει, δεν μπορεί να μας δικαιώσει, να μας θρέψει, να μας χωρέσει. Πώς όμως να ζήσουμε εκτός συστήματος αναρωτήθηκα και αγόρασα μια φόρμα adidas. Όποια έχει ενσώματη γνώση από αυτό το παράδοξο ξέρει ότι η μετάβαση είναι άμορφη, αλλάζει συνεχώς σχήματα και ορίζεται μόνο μέσω της καθημερινής χρήσης.

συλλογική επιστροφή/collective return 

«Το μόνο που έχουμε είναι η μια το άλλο» (LSB, 2022). Αυτό είναι το χτίσιμο σχέσεων. Και αυτό δημιουργεί εμπιστοσύνη. Κατανοώντας συναινετικά πώς είναι να συγκινούμαστε και να εμπνέεται το ένα από την άλλη. Αυτό ίσως είναι απλώς η πιο ουσιαστική ερωτική ανταλλαγή που αφορά στην πραγματικότητα: το μοίρασμα γνώσης, μνήμης, ενδυνάμωσης και αυτό για μένα είναι η κατανόηση των επιπέδων οικειότητας σε σχέση με την απελευθέρωση.

Συλλογικές επιστροφές και καταστροφές, μετασχηματιστική τρυφερότητα, μπάχαλα με γκλίτερ, φεμινιστική απεργία διαρκείας και λιτανείες επιβίωσης. Η φεμινιστική οργάνωση είναι λίγο σαν παιχνίδι επιστημονικής φαντασίας, φαντάζεσαι έναν κόσμο, τον περιγράφεις με λεπτομέρεια, γράφεις γι’ αυτόν και πρέπει να πιστέψεις πολύ στην ύπαρξη του για να τον διεκδικήσεις. Συλλογική επιστροφή σημαίνει ότι εγώ γι’ αυτόν τον κόσμο θέλω να κλείσω εισιτήριο, κατά προτίμηση κρατώντας το χέρι σου.

Σημειώσεις

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Ελληνόγλωσση

Preciado, P. B.  (2022). Είμαι το τέρας που σας μιλά: Αναφορά σε μια ακαδημία ψυχαναλυτών. Αντίποδες.

Ξενόγλωσση

Anzaldúa, G. (1987). Borderlands: La Frontera. The New Mestiza. Aunt Lute Books.

brown, maree adrienne. (2017). Emergent Strategy: Shaping Change, Changing Worlds. AK Press.

Davis, Υ. A. κ.ά. (2016). Freedom is a constant struggle: Ferguson, Palestine, and the Foundations of a Movement. Haymarket Books.

Lorde, A. (1978). A Litany for Survival. Στο The Collected Poems of Audre Lorde. Στα ελληνικά, μετάφραση Sam Albatros, διαθέσιμο στο https://queerpoets.com/audre-lorde/.

LSB: Libyan Sea Bitches (2022). «Η μία το άλλο». Διαθέσιμο στο https://www.youtube.com/watch?v=XNU7E37WJ_Y.

Stryker, S. (2019). Transgeneration: Or, Becoming-With My Monstrous Kin. Διάλεξη στο CRASSH Cambridge, διαθέσιμη στο https://www.youtube.com/watch?v=hZreL7D8gQ8.