Το queer ημών το επιούσιον: ένας διαλογικός μονόλογος
Βασίλης Νούλας και Κώστας Τζημούλης
Τρέχει ο χρόνος. Ας ξεκινήσουμε από τον τίτλο. Γιατί το λέμε έτσι; Εσύ να απαντήσεις. Μα, εγώ έκανα την ερώτηση. Ναι, εσύ έκανες την ερώτηση στον ίδιο σου τον εαυτό. Αυτός είναι ο τίτλος όλου του βίντεο-δοκιμίου. Το ονομάζουμε έτσι. Το queer ημών το επιούσιον. Σαν να λέμε το ψωμί. Το βασικό. Η βασική τροφή αλλά και το καθημερινό. Ναι, το ψωμάκι. Αλλά και κάτι ιερό; Ταυτόχρονα έχει και κάτι βέβηλο. Το queer έχει κάτι βέβηλο. Οπότε και ιερό με την έννοια ότι συχνά τα αντίθετα επικοινωνούν, μπορεί να βρεις το ιερό μέσα στον βέβηλο χαρακτήρα του queer. Παίρνεις μια φράση από μια προσευχή και την κάνεις κάτι άλλο… ούτως ή άλλως αυτό είναι μια ανίερη κίνηση. Σε ένα εκκοσμικευμένο περιβάλλον θα το ’λεγες ειρωνικό, σαρκαστικό, θα το ’λεγες παιχνιδιάρικο, περιπαικτικό, θα το ’λεγες ανατρεπτικό… θα το ’λεγες… όλο αυτό που κάνουμε… αυτή η διάθεση για παιχνίδι που υπάρχει. Η έλλειψη σοβαροφάνειας.
Πάντως η έκφραση «το καθημερινό μας queer» (το επιούσιον) υποδηλώνει και μια έκπτωση στο κοινότοπο, στο μπανάλ. Η μόδα του queer; Η ρηχότητά του, η προφάνειά του. Ή η επίκληση στην πανταχού παρουσία του. Ναι, για το καλύτερο ή για το χειρότερο! Ό,τι και να κάνεις όμως αυτό θα διαφεύγει. Ναι, είναι ρευστό, συχνά δύσκολα ορίσιμο, με την έννοια πως είναι ενάντια σε ό,τι είναι παγιωμένο, καθαρά αναγνωρίσιμο, ενάντια στις ταυτότητες. Το υβριδικό, το μπάσταρδο. Το κοινό μας πρότζεκτ λέγεται VASKOS. Από την ένωση των ονομάτων μας συν μια επίκληση σε μια εθνική ταυτότητα που διεκδικεί το πάθος και την ανεξαρτησία! Η οντότητα VASKOS είναι ένα μπάσταρδο πράγμα, ένα μη-καθαρό. Κι αυτό που κάνουμε τώρα είναι τέτοιο, γιατί προσπαθούμε να διατυπώσουμε κάτι που κανονικά θα το έγραφε ο ένας, θα το διόρθωνε ο άλλος, κλπ (https://vaskosproject.wordpress.com/).
Όντως, είναι σαν τα σχέδιά μας. Αυτά που κάνουμε από κοινού. Πες γι’ αυτά λίγο. Λέγαμε αυτό το ωραίο «ότι είναι σαν ένα μπρα ντε φερ δυνάμεων». Καθένας πάει προς μια άλλη κατεύθυνση, έχει μια άλλη γραφή και υπάρχει μια μάχη. Και μια ώσμωση. Η αναζήτηση μιας ισορροπίας, και τέλος πάντων να ξέρεις πού να σταματήσεις ή πώς να συνεχίσεις. Πώς να συνεχίζεις, πώς να σταματάς, ή σαν φούγκα και αντίστιξη, πάει ο ένας προς μια κατεύθυνση κι εσύ επίτηδες πηγαίνεις προς την άλλη. Ή συμπληρωματικά ή αντιστικτικά. Πάντως το ότι προσπαθούμε να φτιάξουμε το κείμενο με αυτόν τον τρόπο είναι ίδιο με την πρακτική μας. Κι ας πούμε ότι αυτό ήταν δική μου ιδέα! Α, μάλιστα.
Είχαμε βάλει ως προμετωπίδα στην έκδοσή μας VASKOS το 2017 μια φράση από τα περίφημα σημειωματάρια του Georg Christian Lichtenberg: «Είχε δώσει ονόματα και στις δύο του παντόφλες». Και σήμερα, εδώ, σκεφτόμαστε με όρους οικόσιτου queer. Αφενός αντιλαμβανόμαστε τις παντόφλες σαν μία οντότητα, αφετέρου είναι δύο ξεχωριστά πράγματα. Είναι παντόφλες, κάτι ασήμαντο, καθημερινό, κι αυτός τις ονοματίζει, τους δίνει σημασία, αξία, και μάλιστα δίνει άλλο όνομα στην κάθε μία, τις ξεχωρίζει, έχει κάτι συγκινητικό όλο αυτό. Και οι παντόφλες είναι σαν ζωάκια. Οικόσιτα. Εμείς αρχίσαμε δουλεύοντας στο σπίτι κατά βάση. Με υλικά που βρίσκαμε στις ντουλάπες. Εφήμερα, πρόσκαιρα. Όλο αυτό παρήγαγε μια συγκεκριμένη αισθητική. Φωτογραφίζαμε ο ένας τον άλλον, πότε στο σπίτι σου και πότε στο δικό μου. Ενώναμε τις φωτογραφίες και δημιουργούσαμε διπλά πορτρέτα. Μας ενδιέφερε το διπλό, ο αντικατοπτρισμός, το παιχνίδι με τις ταυτότητες. Για να παρουσιάσουμε την έκδοση VASKOS φτιάξαμε ένα βιντεάκι:
Μια άλλη στιγμή για το οικόσιτο queer ήταν το βίντεο «A Cyborg Manifesto in an Apartment in Athens an Autumn Afternoon». Πρόκειται για μια παιγνιώδη ανασκευή του εξωφύλλου της πρώτης έκδοσης του «A Cyborg Manifesto» της Donna Haraway, μέσω ενός επιτελεστικού τρόπου κι ενός πρόσκαιρου, αυτοσχέδιου σκηνικού – υλικά σπιτικά, κουβέρτες, το φωτιστικό, το τραπέζι, κλπ. Μια DIY αισθητική που μας ενδιαφέρει. Η υβριδικότητα, η ώσμωση ανθρώπου-ζώου-μηχανής, η έννοια του διπλού και η πρόσφατη οικονομική κρίση… είναι όλα εκεί! Είναι μια οικιακή παραγωγή που έγινε με την τεχνική του στοπ καρέ.
Αυτή η κίνηση έκθεσης του σπιτιού, το άνοιγμα του ιδιωτικού χώρου στον δημόσιο έχει κάτι πολιτικό. Ειδικά στα χρόνια της κρίσης. Η κίνηση αυτή θεματοποιεί τα όρια ανάμεσα σε δημόσιο και ιδιωτικό. Στην παράσταση Άπνοια που κάναμε στο σπίτι το 2015 το σπίτι-στούντιο-εργαστήριο-σκηνή είναι έντονα παρόν (http://www.novamelancholia.gr/el/productions/37). Κυριαρχούσε στην παράσταση μια χειροποίητη αισθητική. Παίζεις με τις μνήμες που φέρει το ίδιο το διαμέρισμα. Μια πολυκατοικία του ’70. Τα υλικά του σπιτιού, το παρκέ, οι συρόμενες πόρτες κλπ. υπαγόρευσαν μια αισθητική, καθόρισαν την παράσταση. Στο τέλος κερνούσαμε τους θεατές σπιτική λεμονάδα στη βεράντα.
Τα μέσα που χρησιμοποιούμε ποικίλουν: φωτογραφία, σχέδιο, ζωγραφική, κεραμική, γλυπτική, βίντεο, περφόρμανς. Τα στοιχεία του ενός μέσου διαπερνούν το άλλο. Το στοιχείο της περφόρμανς βρίσκεται στη σκηνοθετημένη φωτογραφία. Στις παραστάσεις υπάρχουν έντονα εικαστικά στοιχεία. Περφόρματιβ στοιχεία υπάρχουν στα σχέδια που εκτελούμε από κοινού. Ή ακόμα και στις κεραμικές πιατέλες. Πρόκειται για μια σειρά από έξι πιατέλες που είχαμε παρουσιάσει στη δεύτερη έκθεσή μας Ivory Towers το 2017 (https://vaskosproject.wordpress.com/ivory-towers/). Τις ονομάζουμε «Six plateaux de plaisir». Παίζουμε με το όριο χρηστικού αντικειμένου και έργου τέχνης.
Τώρα δουλεύουμε για το επόμενο πρότζεκτ που θα δείξουμε εντός του 2020. Θα περιλαμβάνει αρκετή ζωγραφική, βίντεο αλλά και μια σειρά ασπρόμαυρες φωτογραφίες επεξεργασμένες ζωγραφικά. Εμείς στο σπίτι-εργαστήριο, εκτελώντας «σπιτικές» περφόρμανς για τον φωτογραφικό φακό… Το βλέπουμε σαν εξέλιξη της αρχικής δουλειάς μας (με τα φωτογραφικά διπλά πορτρέτα).
Η πιο πρόσφατη παράσταση που κάναμε με τη Nova Melancholia είναι το Φαντάσου ένα τοπίο ηρωικό σε κείμενα της Ρόζας Λούξεμπουργκ, την άνοιξη του 2019 (http://www.novamelancholia.gr). Είναι ο δικός μας φόρος τιμής στη Ρόζα με αφορμή τη συμπλήρωση 100 χρόνων από τη δολοφονία της στο Βερολίνο. Αυτό έγινε στο ΟΧΤΩ, έναν χώρο που διαχειριζόμαστε, στο κέντρο της Αθήνας, οι δυο μας μαζί με την Γκίγκη Αργυροπούλου. Ο χώρος ξεκίνησε τον Μάρτιο του 2019 κι έχει σαν στόχο να διερευνήσει κριτικά τη θεωρία και την καλλιτεχνική πρακτική (https://8athens.wordpress.com/).
Είναι σημαντικό ότι η παράσταση έγινε στο ΟΧΤΩ, όπως το ότι η προηγούμενη, το Spleen, έγινε στο διαμέρισμα της Ασκληπιού 99, ότι πιο πριν υπήρχε ο χώρος ΜΠΑΓΚΛΑΝΤΕΣ όπου παρουσιάσαμε τις Ωδές στον πρίγκιπα, ότι κάνουμε παραστάσεις στα σπίτια μας, στην κατάληψη του Green Park, κλπ. Στο Green Park είχα κάνει και μια ατομική έκθεση, το Yucca. Πιο πριν ήταν η κατάληψη του θεάτρου Εμπρός. Μας ενδιαφέρει η δημιουργία ανεξάρτητων χώρων προκειμένου να κάνουμε και να δείξουμε και να φιλοξενήσουμε αυτά που θέλουμε. Ήταν πολύ πετυχημένος ο τίτλος της τελευταίας σου έκθεσης Χωρίς αρματούρα στην Ασκληπιού 99, γιατί αυτό ακριβώς κάνουμε: δημιουργούμε κάθε φορά –μόνοι μας– το αναγκαίο πλαίσιο, την απαραίτητη αρματούρα. Κι ας είμαστε «χωρίς» στήριξη, χωρίς αρματούρα! Το ΟΧΤΩ είναι η συνέχεια όλης αυτής της πορείας που ξεκίνησε από την κατάληψη του Εμπρός το 2011 και πέρασε από τόσους αυτοδιαχειριζόμενους χώρους!