Please ensure Javascript is enabled for purposes of website accessibility
Skip links

Μια συνομιλία της Δάφνης Βιτάλη με τις Ειρήνη Αβραμοπούλου και Άλκηστη Ευθυμίου με αφορμή την έκθεση When the Present is History

Μια συνομιλία της Δάφνης Βιτάλη με τις Ειρήνη Αβραμοπούλου και Άλκηστη Ευθυμίου με αφορμή την έκθεση When the Present is History

 

Ειρήνη Αβραμοπούλου, Δάφνη Βιτάλη, Άλκηστη Ευθυμίου

 


 

Κάνοντας μια εισαγωγή στο σκεπτικό της έκθεσης, για ένα κοινό που δεν την έχει δει, από πού θα επέλεγες να ξεκινήσεις; Με λίγα λόγια πώς προέκυψε η ιδέα;

Το Depo είναι ένας χώρος για τον πολιτισμό, τις τέχνες και την κριτική σκέψη στην Κωνσταντινούπολη και επικεντρώνεται σε πρακτικές που ασχολούνται με ιστορικά και σύγχρονα κοινωνικά ζητήματα. Όταν το Depo με προσκάλεσε να προτείνω μια έκθεση για μια πιθανή συνεργασία, σκέφτηκα ότι θα ήθελα να επιμεληθώ μια έκθεση η οποία θα καταπιανόταν με την παρούσα κοινωνικοπολιτική κατάσταση στην Τουρκία αλλά και πώς αυτή συνδέεται με τη νέα παγκόσμια τάξη πραγμάτων. Μετά το πρώτο μου ερευνητικό ταξίδι στην Κωνσταντινούπολη για την έκθεση αυτή, συναντήθηκα με ανθρώπους (καλλιτέχνες, επιμελητές, δημοσιογράφους, κλπ.) οι οποίοι μου μίλησαν για τις συνθήκες, τα θέματα λογοκρισίας και τις απειλές που αντιμετωπίζουν. Έτσι, το ερώτημα για μένα ήταν το εξής: Πώς μπορούμε να μιλήσουμε για το παρόν και να ασχοληθούμε με ποικίλα κοινωνικά και πολιτικά θέματα όταν διοργανώνουμε σήμερα μια έκθεση σε μια χώρα όπως η Τουρκία;

Η έκθεση When the Present is History [Όταν το παρόν είναι ιστορία] που επιμελήθηκα στο Depo, στο πλαίσιο του επίσημου παράλληλου προγράμματος της 16ης Μπιενάλε της Κωνσταντινούπολης, διερευνά τους τρόπους με τους οποίους οι καλλιτέχνες ανατρέχουν στην ιστορία, προκειμένου να ασχοληθούν με σύγχρονα κοινωνικοπολιτικά θέματα, μέσα από έργα αρχειακής τεκμηρίωσης που διατρέχουν όχι μόνο τη μνήμη και το παρελθόν, αλλά και τη σύγχρονη εμπειρία. Στην έκθεση συμπεριλαμβάνονται καλλιτέχνες από διαφορετικές γεωγραφίες (Z. Baladrán, E. Baudelaire, E. Berensel, R. Biscotti, B. Cennetoğlu, B, Doğrusöz, E. Ευσταθίου, A. Ferrini, J. Grimonprez, I. Grubanov, Γ. Ιωαννίδου, D. Narkevičius, I. Schaber & A. F. Gordon, R. Τabet, Σ. Τσιβόπουλος, Β. Βλάχος, Malastrada film) που χρησιμοποιούν, οικειοποιούνται και αναδιαμορφώνουν ιστορικό αρχειακό υλικό, όπως φωτογραφίες, κείμενα, αντικείμενα, καθώς και ηχητικά, κινηματογραφικά και τηλεοπτικά αποσπάσματα.

 

Άποψη εγκατάστασης έκθεσης When the Present is History, Depo, 2019

Πολλοί/ες από τους/ις καλλιτέχνες καταπιάνονται με την πρόσφατη ιστορία της χώρας τους, ώστε να μιλήσουν για ευρύτερα κοινωνικά, πολιτικά και οικονομικά ζητήματα, συμβάλλοντας σε ευρύτερες συζητήσεις γύρω από την ιστορία, την ανάμνηση και τη συλλογική μνήμη. Τα έργα που επέλεξα να παρουσιάσω ασχολούνται με θέματα όπως: εργατικά κινήματα, τρομοκρατικές οργανώσεις, ολοκληρωτικά, κομμουνιστικά και σοσιαλιστικά καθεστώτα, τη σχέση Ευρώπης και Μέσης Ανατολής αλλά και Αμερικής και Ευρώπης, την πολιτική του φόβου, την έννοια του εγκλεισμού και της φυλάκισης και άλλα που αυτή τη στιγμή είναι ιδιαίτερα επίκαιρα και φλέγοντα.

Οι τρεις καλλιτέχνες από την Τουρκία που συμμετέχουν στην έκθεση δημιούργησαν νέα έργα τα οποία καταπιάνονται με διαφορετικές στιγμές της πρόσφατης Τουρκικής ιστορίας μέσα από παλαιότερα αλλά και σύγχρονα ντοκουμέντα. Συγκεκριμένα, ο καλλιτέχνης Ege Berensel πραγματεύεται τη δεκαετία του ’70, ο Baris Doğrusöz αναφέρεται στη δεκαετία του ’90 και η Banu Cennetoğlu καταπιάνεται με την παρούσα στιγμή.

 

Ege Berensel, Strike, 2019

Ο Ege Berensel συλλέγει και μελετάει υπάρχον κινηματογραφικό υλικό που βρίσκει σε παζάρια, αγορές ακόμη και στα σκουπίδια. Το νέο έργο Womens Films [Ταινίες Γυναικών] (2019) είναι μια εγκατάσταση με τρεις οθόνες ενώ το Strike [Απεργία] (2019) μια προβολή 80 διαφανειών (slides) για τις εργαζόμενες γυναίκες τη δεκαετία του ’70 στην Τουρκία. Τα έργα αυτά επικεντρώνονται σε πολιτικό κινηματογραφικό υλικό που παράγεται από γυναίκες σκηνοθέτες τη δεκαετία του ’70, υπενθυμίζοντας τις απεργίες και τις διαμαρτυρίες γυναικών εργαζομένων την περίοδο εκείνη.

 

Barış Doğrusöz, 12 λεπτά και 12 δευτερόλεπτα, 2019

Τηλεοπτικό υλικό χρησιμοποιείται επίσης στο νέο οπτικοακουστικού έργο του Barış Doğrusöz, με τίτλο 12 λεπτά και 12 δευτερόλεπτα (2019). Ο καλλιτέχνης συγκεντρώνει και παρουσιάζει υλικό από τα τηλεοπτικά ρεπορτάζ των γαλλικών και τουρκικών κρατικών τηλεοπτικών σταθμών, αποκόμματα από εφημερίδες και άλλα έγγραφα που βρήκε για να δημιουργήσει μια αφήγηση που ασχολείται με την κοινωνική, οικονομική και πολιτική ιστορία της Τουρκίας. Έχοντας ως αφετηρία ένα ατύχημα που συνέβη στις 24 Ιανουαρίου 1994, όταν η Τουρκία έστειλε τον πρώτο δορυφόρο στο διάστημα, το οποίο εξερράγη λόγω δυσλειτουργίας και έπεσε στη θάλασσα μόλις 12 λεπτά και 12 δευτερόλεπτα μετά την απογείωση, ο καλλιτέχνης επαναπραγματεύεται το γεγονός αυτό ανιχνεύοντας τις δραματικές συνέπειες και συνδυάζοντας διαφορετικά στοιχεία της τότε οικονομικής αναταραχής. Με τον τρόπο αυτό, ο Doğrusöz, επιλέγοντας να επαναπραγματευτεί ένα γεγονός που συνδέεται με τις πολιτικές και οικονομικές εξελίξεις της δεκαετίας του ’90, αφηγείται εκ νέου αυτή τη σκοτεινή περίοδο στην ιστορία της Τουρκίας με τον κουρδικό πόλεμο και την άνοδο του πολιτικού Ισλάμ, η οποία έχει συσχετιστεί με τη σημερινή εποχή.

 

Άποψη εγκατάστασης έκθεσης When the Present is History, Depo, 2019

Banu Cennetoğlu, 14.05.2019, 2019, λεπτομέρεια έργου

Το εικαστικό έργο της Banu Cennetoğlu διερευνά τις πολιτικές, κοινωνικές και πολιτισμικές διαστάσεις της παραγωγής γνώσης και το πώς αυτή διαμορφώνει τη συλλογική σκέψη της κοινωνίας και την ιδεολογία της κοινωνίας. Το νέο έργο που δημιούργησε για την έκθεση με τίτλο 14.05.2019 συγκεντρώνει γύρω στις 770 από τις εθνικές, περιφερειακές και τοπικές εφημερίδες που δημοσιεύθηκαν στην Τουρκία τη συγκεκριμένη ημερομηνία. Το έργο ασχολείται με την πολιτική της διανομής και κατανάλωσης ειδήσεων, ενσωματώνοντας εφημερίδες από την παρούσα στιγμή. Οικειοποιώντας και προβάλλοντας την προτεραιότητα των ειδήσεων από κάθε εφημερίδα, δημιουργεί ένα πορτρέτο της Τουρκίας σε αυτή τη συγκεκριμένη στιγμή της ιστορίας, μια ιστορίας που δεν έχει ακόμη γραφτεί.

Η έκθεση αγγίζει πολύ κομβικά ζητήματα χρονοπολιτικής που δεν μπορούμε να τα δούμε διαφοροποιημένα από τον χώρο. Πώς λειτούργησε ο χώρος της έκθεσης αλλά και το γεγονός ότι η έκθεση αυτή έγινε στην Τουρκία σε μια πολύ κρίσιμη κοινωνικοπολιτική συγκυρία, όταν η κυβέρνηση του Ερντογάν έχει ήδη στραφεί εναντίον δημοσιογράφων, καλλιτεχνών, ακαδημαϊκών και άλλων ομάδων και υποκειμένων;

Το γεγονός ότι η έκθεση σχεδιάστηκε για το Depo είχε σημασία εξαρχής και καθόρισε το επιμελητικό σκεπτικό. Ακόμη, το ότι υπάρχουν ορισμένα θέματα τα οποία δεν μπορούσε να θίξει η έκθεση ανοιχτά υπήρξε μια παράμετρος που επίσης καθόρισε τη διαδικασία της επιμέλειας και επιλογής των έργων. Είναι σημαντικό να αναφέρω ότι το Depo είναι μια πρωτοβουλία του πολιτισμικού οργανισμού Anadolu Kültür, που επιχορηγείται από τον γνωστό επιχειρηματία και φιλάνθρωπο Osman Kavala, ο οποίος βρίσκεται σε προφυλάκιση σε μια φυλακή υψηλής ασφάλειας κοντά στην Κωνσταντινούπολη περισσότερο από δυο χρόνια, καθώς κατηγορείται για απόπειρα ανατροπής της κυβέρνησης του Ερντογάν επειδή στήριξε τις διαδηλώσεις του λεγόμενου «κινήματος του Γκεζί» πριν από 6 χρόνια. Όπως όλοι γνωρίζουμε, τον Ιούλιο του 2016, το αποτυχημένο πραξικόπημα στην Τουρκία οδήγησε σε καταστολή των μέσων μαζικής ενημέρωσης και οι τουρκικές αρχές στοχοποίησαν ορισμένα άτομα επειδή ήθελαν να κατασιγάσουν όσες και όσους επιθυμούν να μιλήσουν εναντίον του Ερντογάν και των πολιτικών του.

Σε μια χώρα όπως η Τουρκία, η οποία χαρακτηρίζεται από καταπίεση και ανελευθερία του λόγου, συνειδητοποίησα ότι η πραγμάτευση σύγχρονων κοινωνικοπολιτικών ζητημάτων από μέρους μου θα μπορούσε να γίνει μόνο με έμμεσο. Η μελέτη παρελθοντικών γεγονότων και η επανεξέταση της πρόσφατης ιστορίας, μέσα από τα έργα διεθνών καλλιτεχνών, ήταν ο τρόπος που επέλεξα να μιλήσω για το παρόν, εξετάζοντας και αναδεικνύοντας ιστορικά γεγονότα και προτρέποντας συσχετισμούς γύρω από φλέγοντα θέματα της ιστορίας και της σύγχρονης πραγματικότητας. Η υποδοχή της έκθεσης στην Τουρκία υπήρξε σημαντική, καθώς ο κόσμος επεσήμαινε το γεγονός ότι αφηγείται θέματα που σχετίζονται με αυτά που ζουν στις σημερινές συνθήκες: τις απειλές του πολέμου και της τρομοκρατίας, την αλαζονεία των σύγχρονων ηγετών, τις κοινωνικές και θρησκευτικές συγκρούσεις, τον αυξανόμενο λαϊκισμό και εθνικισμό κλπ.

Στο σημείο αυτό θα ήθελα να αναφέρω μια σειρά έργων που επέλεξα να παρουσιάσω τα οποία πραγματεύονται έννοιες και θέματα όπως η φυλάκιση, ο εγκλεισμός και η εκδίκαση. Τα έργα των Βαγγέλη Βλάχου, Rossella Biscotti, καθώς και μια συνεργασία μεταξύ της εικαστικού Ines Schaber και της συγγραφέως Avery F. Gordon, αναφέρονται σε διαφορετικές υποθέσεις δικαστηρίων και φυλάκισης από την πρόσφατη ιστορία τριών χωρών της Ευρώπης.

 

Βαγγέλης Βλάχος, Αντικείμενα που σχετίζονται με μια δίκη (17 Νοέμβρη), 2016-2017, λεπτομέρεια έργου

Τα τελευταία χρόνια, ο Βαγγέλης Βλάχος δημιούργησε μια σειρά έργων στα οποία εξετάζει σημαντικές πολιτικές δίκες από το πρόσφατο παρελθόν. Το Objects to relate to a trial [Αντικείμενα που σχετίζονται με μια δίκη] (17 Νοέμβρη) (2016-2017), αναφέρεται σε μια από τις πιο δημοφιλείς δίκες στην ιστορία της Ελλάδας. Το έργο αποτελείται από δύο απογραφές των πραγμάτων που βρέθηκαν στα δύο αθηναϊκά κρησφύγετα της οργάνωσης, εκτός από εκείνα τα αντικείμενα που χρησιμοποιήθηκαν ως αποδεικτικά στοιχεία στη δίκη της οργάνωσης ή αναφέρθηκαν από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης. Καταγράφοντας αυτές τις «αχρησιμοποίητες» πληροφορίες που αποτελούνται από γνώριμα, καθημερινά και προσωπικά αντικείμενα των μελών της ομάδας, ο καλλιτέχνης επιλέγει να εκθέσει αυτό το οποίο δεν θεωρείται χρήσιμο ως απόδειξη, παρέχοντας μια διαφορετική ανάγνωση, προοπτική και κατανόηση της οργάνωσης.

 

Rossella Biscotti, Il Processo, 2010-2012

Μια σημαντική δίκη στην ιστορία της Ιταλίας πραγματεύεται η Rossella Biscotti στο έργο της Il Processo [Η δίκη] (2010-2012), το οποίο επικεντρώνεται στη λεγόμενη «δίκη της 7ης Απριλίου» (1983-84) εναντίον μελών του αριστερού επαναστατικού κινήματος Autonomia Operaia [εργατική αυτονομία] που δραστηριοποιήθηκε ιδιαίτερα από το 1976 έως το 1978. Η πρώτη εκδοχή του έργου, για την Documenta 13 στο Κάσελ, συνίστατο σε μια γλυπτική εγκατάσταση, που αναφερόταν στις αρχιτεκτονικές λεπτομέρειες της αίθουσας του δικαστηρίου από το δικαστήριο υψηλής ασφάλειας στη Ρώμη, όπου διεξήχθη η δίκη. Το γλυπτικό μέρος του έργου συνοδευόταν από μια ηχογραφημένη καταγραφή έξι ωρών, καθώς και περφόρμανς που ενσωμάτωνε τις φωνές των κατηγορουμένων. Στην έκθεση στην Κωνσταντινούπολη αποφασίσαμε να παρουσιάσουμε το ηχητικό μέρος του έργου, την πρωτότυπη ιταλική ηχογράφηση μαζί με το αγγλικό βιβλίο που περιλαμβάνει τη μεταγραφή της ηχογράφησης, και μεταφράσαμε –ειδικά για την έκθεση– μερικά αποσπάσματα από τη μεταγραφή στα τουρκικά. Ακούγοντας σήμερα τις ομιλίες των κατηγορούμενων στο δικαστήριο, που περιλαμβάνουν, μεταξύ άλλων διανοουμένων, τους φιλοσόφους Antonio Negri και Paolo Virno που κατηγορούνταν ότι ήταν υπεύθυνοι για την ιταλική τρομοκρατία στα τέλη της δεκαετίας του ’70, το έργο της Biscotti στοχεύει σε μια νέα ανάγνωση του υλικού σε σχέση με αυτά που συμβαίνουν σήμερα.

Ines Schaber και Avery F. Gordon, The Workhouse (Breitenau Room), 2012, άποψη εγκατάστασης

Ένα διαφορετικό είδος «καταδίκης» και τις πολιτικές εγκλεισμού στη δυτική κοινωνία μέσα στους αιώνες εξετάζει το έργο της Ines Schaber και της Avery F. Gordon. Η συνεργασία τους κατέληξε στο έργο The Workhouse (Breitenau Room) (2012) που ασχολείται με την ιστορία του πρώην μοναστηριού, φτωχοκομείου, στρατοπέδου συγκέντρωσης και αναμορφωτηρίου κοριτσιών στην περιοχή του Κάσελ στη Γερμανία. Μέσα στα χρόνια το Breitenau χρησιμοποιήθηκε για τον εγκλεισμό ανθρώπων που θεωρούνταν άξιοι τιμωρίας και αναμόρφωσης. Ιδρύθηκε ως μοναστήρι τον 12ο αιώνα και χρησιμοποιήθηκε συστηματικά ως φυλακή όταν το πτωχοκομείο άνοιξε στα τέλη του 19ου αιώνα, και στη συνέχεια οι Ναζί το χρησιμοποίησαν ως τόπο φυλάκισης Εβραίων και κομμουνιστών.

Μέσα από τα αρχεία και τα έγγραφα του ιδρύματος, οι καλλιτέχνες επέλεξαν να ερευνήσουν και να διηγηθούν την ιστορία αυτού του τόπου, το οποίο μπορεί να θεωρηθεί ως πρότυπο για τις πρώτες φυλακές της Ευρώπης. Το έργο έχει τη μορφή μιας ηχητικής εγκατάστασης που περιλαμβάνει τέσσερα υποθετικά γράμματα και μια δήλωση που συνέγραψαν οι καλλιτέχνες και παρουσιάζονται μαζί με το βιβλίο του πρότζεκτ.

Η λογοκρισία και η καταπίεση που τα τελευταία χρόνια διατρέχουν και στιγματίζουν την κοινωνικοπολιτική ζωή στην Τουρκία, όπως αναφέρεις, δεν είναι κάτι που συμβαίνει μόνο εκεί, ή πιο συγκεκριμένα στη λεγόμενη «Μέση Ανατολή», όπως έχουν επικρατήσει να αναπαρίστανται αυτές οι χώρες στον δυτικό λευκό, αποικιοκρατικό και οριενταλιστικό φαντασιακό. Θα μπορούσες να μας δώσεις κάποια παραδείγματα από τα ίδια τα έργα που συμπεριέλαβε η έκθεση, που πιθανόν να αναδεικνύουν πιο έμμεσες και βιοπολιτικές εκφάνσεις της λειτουργίας της καταπίεσης και της λογοκρισίας;

Αναμφίβολα η λογοκρισία δεν εμφανίζεται μόνο στην Τουρκία και σε χώρες της Μέσης Ανατολής, παρόλα αυτά όταν σε μια χώρα μπορούμε να πούμε ότι υπάρχει δικτατορία, τότε δεν υπάρχει. Και με αυτό θέλω να πω ότι υπάρχουν μεγάλες διαφορές ανάμεσα σε χώρες όπου συναντάμε ζητήματα λογοκρισίας, δεν έχουν όλα την ίδια διάσταση και σοβαρότητα. Όπως ανέφερα παραπάνω, η ανελευθερία έκφρασης που υπάρχει στην Τουρκία καθόρισε τον τρόπο που εργαστήκαμε, οπότε τελικά υπήρξε μια αυτολογοκρισία και έτσι τα έργα που παρουσιάστηκαν δεν αναδεικνύουν ζητήματα λογοκρισίας γιατί αυτό δεν ήταν το ζητούμενο. Η αυτολογοκρισία προϋπήρχε ώστε να μην υπάρξει λογοκρισία και ως εκ τούτου κίνδυνος. Είναι σημαντικό όμως να αναφέρω ότι το γεγονός αυτό το έλαβα υπόψιν μου και με έναν τρόπο το «εκμεταλλεύτηκα» για να διαμορφώσω το σκεπτικό της έκθεσης. Έτσι, τα έργα μιλάνε ανοιχτά για κοινωνικά και πολιτικά θέματα, μέσα όπως από την ιστορία και παρελθοντικά γεγονότα.

 

Johan Grimonprez, Everyday words disappear. Michael Hardt on the politics of love, 2016, άποψη εγκατάστασης

Ένα έργο της έκθεσης το οποίο μιλάει για τη λειτουργία της καταπίεσης και του φόβου είναι μια ταινία μήκους του Βέλγου καλλιτέχνη Johan Grimonprez. Η κινηματογραφική έρευνα του Grimonprez, η οποία εμπνέεται από μια αρχαιολογία των πρόσφατων και σημερινών μίντια, αποτελείται από αρχειακό οπτικοακουστικό υλικό, πλάνα από κινηματογραφικές ταινίες και την τηλεόραση, καθώς και από τηλεοπτικές διαφημίσεις. Ο καλλιτέχνης χρησιμοποιεί το υλικό αυτό για να πλάσει νέες αφηγήσεις και να αμφισβητήσει κοινωνικοπολιτικές πτυχές του σύγχρονου κόσμου. Στο έργο που επέλεξα να παρουσιάσω στην έκθεση με τίτλο Everyday words disappear. Michael Hardt on the politics of love [Κάθε μέρα οι λέξεις εξαφανίζονται, o Michael Hardt για την πολιτική της αγάπης] (2016), o καλλιτέχνης συνθέτει σκηνές από την ταινία Alphaville του Jean-Luc Godard, που παρουσιάζουν την πρωταγωνίστρια να προσπαθεί να βρει τα κατάλληλα λόγια για να εκφράσει τα συναισθήματά της, με μια συνέντευξη που πήρε ο καλλιτέχνης από τον Michael Hardt, στην οποία ο πολιτικός φιλόσοφος εξετάζει τη σχέση ανάμεσα στην πολιτική και την αγάπη. Πώς μπορούμε να μεταμορφώσουμε μια κοινωνία που όλο και περισσότερο ορίζεται από μια μόνιμη κατάσταση πολέμου και καλλιεργείται από μια βιομηχανία του φόβου; Είναι προφανές ότι η επιλογή του πολιτικού αλλά και ταυτόχρονα ποιητικού αυτού έργου είχε στόχο μια συσχέτιση με την πολιτική του φόβου που ασκεί το σημερινό καθεστώς της Τουρκίας.

Πώς αποκτάει το αρχείο, και κατ’ επέκταση η Ιστορία, μια αισθητική γλώσσα;

Το αρχείο αποτελεί ένα σημαντικό μέσο με το οποίο συλλέγονται, αποθηκεύονται και ανακτώνται η ιστορική γνώση και η μνήμη και έχει αναδειχθεί ως βασικός χώρος έρευνας σε τομείς όπως η ανθρωπολογία, η κριτική θεωρία, η ιστορία και τα εικαστικά. Οι αρχειακές καλλιτεχνικές πρακτικές συνίστανται στη μελέτη, μεταχείριση και αναδιαπραγμάτευση επίσημων ή προσωπικών αρχείων με σκοπό μια ανασύνθεση και μια διαπραγμάτευση θεμάτων που άπτονται της μνήμης, της ιστορίας, της ταυτότητας, κ.ά. Ένας μεγάλος αριθμός σύγχρονων καλλιτεχνών, που ενεργούν ως αρχειοθέτες, συντάκτες ή αρχαιολόγοι, χρησιμοποιούν διαφορετικές μεθόδους αναζήτησης, επιλογής και χρήσης αρχειακών εικόνων και εγγράφων. Με την επανεξέταση και την αναδιάταξη του υλικού, δημιουργούν έργα που διαταράσσουν τις καθιερωμένες αφηγήσεις και προτείνουν εναλλακτικές αναγνώσεις.

 

Άποψη εγκατάστασης έκθεσης When the Present is History, Depo, 2019

Το αρχείο αποτελεί το μέσο μιας αισθητικής γλώσσας, διαφορετικής για τον κάθε καλλιτέχνη. Η έκθεση –όπως ανέφερα προηγουμένως– διερευνά επίσης τους διαφορετικούς τρόπους με τους οποίους οι καλλιτέχνες χρησιμοποιούν το αρχείο. Ενώ άλλοτε ορισμένες/οι καλλιτέχνες παρουσιάζουν το ίδιο το αρχειακό υλικό αναλλοίωτο, μερικές/οί κάνουν επιλεκτική χρήση εγγράφων, ενώ άλλες/οι το μελετούν και αναφέρονται σε αυτό χωρίς όμως αυτό να παρουσιάζεται στο έργο τους. Η αισθητική γλώσσα μπορεί να είναι και η ίδια η διεργασία, η μεθοδολογία με την οποία δουλεύει κάποιος εικαστικός με ένα αρχείο.

Τα έργα των καλλιτεχνών που συμμετέχουν μας αποκαλύπτουν σημαντικές ή λιγότερο σημαντικές ιστορίες, γνωστά ή ξεχασμένα παρελθοντικά γεγονότα, και μας κάνουν να σκεφτόμαστε γύρω από το σήμερα μέσα από την «ανασκαφή» και την ανακατασκευή. Η ιστορία θα λέγαμε ότι είναι περισσότερο αντικείμενο μελέτης των περισσότερων έργων της έκθεσης παρά μια αισθητική γλώσσα.

Είναι η επιστροφή στο αρχείο επικίνδυνη και γιατί; Τι είναι αυτό που θα μπορούσε να κλονιστεί μέσα από την επαναρχειοθέτηση, ή αλλιώς, δανειζόμενες την έκφραση του Ζακ Ντεριντά, ποιος είναι «ο πυρετός» του συγκεκριμένου αρχείου που μας προσφέρει η έκθεσή σου;

Είναι σημαντικό να επισημανθεί η σχέση των αρχειακών ερευνητικών καλλιτεχνικών πρακτικών με την παραγωγή γνώσης. Οι καλλιτέχνες δεν είναι πολιτικοί/ές αναλυτ(ρι)ές ή ιστορικοί και δεν αποσκοπούν απαραίτητα στην ιστορική ακρίβεια. Η αρχειακή πρακτική που υιοθετήθηκε από πολλούς/ές εικαστικούς καλλιτέχνες τα τελευταία χρόνια προσφέρει νέες αισθητικές και ιστοριογραφικές απόψεις και διαφωτίζει θέματα που σχετίζονται με την ιστορία, την πολιτική και την κοινωνία, αλλά δεν αναζητά κατ’ ανάγκη αλήθειες. Όταν ασχολούμαστε με τις καλλιτεχνικές ιστορικές αφηγήσεις, υπάρχουν ασάφειες, υποκειμενικότητες και εικασίες. Οι καλλιτέχνες που συμμετείχαν στην έκθεση Όταν το παρόν είναι ιστορία αναστοχάζονται το παρελθόν, επανενεργοποιούν ιστορικά γεγονότα, ανακαλούν ξεχασμένα ιστορικά ντοκουμέντα και χρησιμοποιούν το αρχείο ως μια ενεργή διαδικασία. Έτσι, όταν μιλάμε για εικαστικές αρχειακές πρακτικές, δεν θα χαρακτήριζα «επικίνδυνη» την επιστροφή και την ενασχόληση με το αρχείο. Θα μπορούσα όμως να μιλήσω για μια υποκειμενική, ακόμη και ελλιπή, ερμηνεία ενός αρχείου, καθώς η «επαναρχειοθέτηση» στην περίπτωσή μας ενέχει μια ανοχή, μια ποιητική άδεια.

Με το τέλος της συγκεκριμένης (αλλά και γενικά μιας) έκθεσης, τι παραμένει στο δικό σου «αρχείο», σε υλική ή άυλη μορφή;

Καταρχάς, αυτό που μένει είναι η μοναδική εμπειρία της επιμέλειας μιας τέτοιας έκθεσης τη δεδομένη χρονική στιγμή στην Κωνσταντινούπολη. Από εκεί και πέρα είναι οι σχέσεις με τους ανθρώπους, η άψογη συνεργασία με τους/ις συναδέλφους μου στο Depo, οι συζητήσεις με τους/ις καλλιτέχνες, οι γνωριμίες μου με πολλούς ανθρώπους κυρίως του καλλιτεχνικού χώρου από την Πόλη. Είμαι σίγουρη πως το «αρχείο» δεν κλείνει, αλλά συνεχίζει να εμπλουτίζεται με σκέψεις, επαφές και μελλοντικά σχέδια.

Ειρήνη Αβραμοπούλου, Δάφνη Βιτάλη, Άλκηστη Ευθυμίου

Η Ειρήνη Αβραμοπούλου είναι επίκουρη καθηγήτρια κοινωνικής ανθρωπολογίας στο Πάντειο Πανεπιστήμιο Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών. Τα ερευνητικά της ενδιαφέροντα εστιάζουν στο φύλο, τη σεξουαλικότητα, τα ανθρώπινα δικαιώματα και τα κοινωνικά κινήματα στην Τουρκία, όπως και σε φεμινιστικές και ψυχαναλυτικές προσεγγίσεις σχετικά με την προσφυγικότητα, τον χώρο, τη μνήμη, τον εκτοπισμό και το τραύμα. Έχει επιμεληθεί τους εξής συλλογικούς τόμους: Porno-graphics and Porno-tactics: Desire, Affect and Representation in Pornography (επιμ. με την Irene Peano, 2016, Punctum Books) και Το συν-αίσθημα στο πολιτικό. Υποκειμενικότητες, εξουσίες, ανισότητες στο σύγχρονο κόσμο (επιμ., εκδόσεις Νήσος, 2018), ταυτόχρονα, κείμενά της έχουν δημοσιευτεί σε πολλούς συλλογικούς τόμους και επιστημονικά περιοδικά.

Η Δάφνη Βιτάλη είναι ιστορικός τέχνης και επιμελήτρια από την Ελλάδα και την Ιταλία. Εργάζεται ως επιμελήτρια στο Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης όπου έχει επιμεληθεί και συν-επιμεληθεί πολυάριθμες ατομικές και ομαδικές εκθέσεις και νέες παραγωγές με Έλληνες και διεθνείς καλλιτέχνες. Επίσης, μεταξύ άλλων ιδρυμάτων, έχει επιμεληθεί εκθέσεις στην Galleria Nazionale d’ Αrte Moderna e Contemporanea στη Ρώμη, στο Depo στην Κωνσταντινούπολη, στο Μακεδονικό Μουσείο Σύγχρονης στη Θεσσαλονίκη και στο QUARTER Centro Produzione Arte στη Φλωρεντία. Πιο πρόσφατα επιμελήθηκε την έκθεση When the Present is History στο Depo στην Κωνσταντινούπολη, στο πλαίσιο της 16ης Μπιενάλε της Κωνσταντινούπολης, η οποία μεταφέρεται τον Οκτώβριο του 2020 στο MΟΜus – Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης στη Θεσσαλονίκη, καθώς και το ηχητικό project Deeper than Silence, μια σειρά από ηχητικά έργα με θέμα τη σιωπή και την παύση που παρουσιάστηκε στον αρχαιολογικό χώρο της Ρωμαϊκής Αγοράς στην Αθήνα τον Σεπτέμβριο του 2020.

Η Άλκηστη Ευθυμίου είναι υποψήφια διδάκτορας στο Τμήμα Κοινωνικής Ανθρωπολογίας του Παντείου Πανεπιστημίου. Σε στενή σύνδεση με έργα φεμινιστικού και κουίρ κινηματογράφου, η διατριβή της εστιάζει στις πολιτισμικές πολιτικές της οικειότητας και στο κρίσιμο καθεστώς του έρωτα στον ύστερο καπιταλισμό. Τα ερευνητικά της ενδιαφέροντα περιστρέφονται γύρω από τις διασταυρώσεις του φύλου, της σεξουαλικότητας, της τέχνης και του συν-αισθήματος. Στις πιο πρόσφατες δημοσιεύσεις της περιλαμβάνονται άρθρα στα επιστημονικά περιοδικά φεμινιστιqά, Identities και Journal for Greek Media and Culture. Η ερευνητική της εργασία υποστηρίζεται από το Ελληνικό Ίδρυμα Έρευνας και Καινοτομίας (ΕΛ.ΙΔ.Ε.Κ.) στο πλαίσιο της Δράσης «Υποτροφίες ΕΛ.ΙΔ.Ε.Κ. Υποψηφίων Διδακτόρων» (Αριθμός Υποτροφίας: 217).